Cartoonist Musa Kart zit inmiddels een maand vast in een Turkse cel. Volgens de regering van Erdogan zou hij betrokken zijn geweest bij de mislukte staatsgreep op 15 juli. Cartoonisten proberen hem nu vrij te krijgen met kritische tekeningen.
Erdogan kwam er vaak niet goed vanaf in Karts cartoons. Daarom zien sommigen de arrestatie als een manier om de pers de mond te snoeren.
Dat vinden ook verschillende internationale cartoonorganisaties. Zij publiceerden vandaag een verklaring waarin ze aandacht vragen voor de arrestatie en de afnemende persvrijheid in Turkije.
Tjeerd Royaards werkt voor de Cartoon Movement, een van de organisaties die Kart uit de cel probeert te krijgen. "Er is al veel aandacht geweest voor de opgepakte journalisten, maar cartoonisten vallen daarbij een beetje weg. Daarom vragen wij specifiek aandacht voor Kart."
Royaards ziet dat zijn Turkse collega's langzaam de mond wordt gesnoerd. "Het aantal kritische publicaties vermindert, of de krant waarin ze tekenen wordt verboden. Of ze blijven bestaan, maar het krijgt een andere tone of voice: meer pro-Erdogan. Naar mijn gevoel wil Erdogan met de arrestaties ervoor zorgen dat de media geen kritiek meer hebben."
De cartoons die de organisaties hebben gemaakt om aandacht te vragen, zijn niet bepaald mild. Gaat dat echt helpen om Kart uit de cel te krijgen? "Het is altijd lastig", zegt Royaards. "Gaan we voor de diplomatieke aanpak, of maken we een statement? In dit geval vonden we de beelden zo sterk, dat we ze er toch bij wilden voegen."
De kans dat je met zo'n statement Erdogan gaat bereiken, is sowieso klein, vertelt Royaards. "Maar als we aandacht krijgen voor het onderwerp, kan dat uiteindelijk leiden tot meer druk van buitenaf."
Turkije-correspondent Lucas Waagmeester bevestigt dat de persvrijheid in Turkije afneemt. "Op dit moment zitten meer dan 150 Turkse journalisten en cartoonisten in de gevangenis. Dat is meer dan in welk ander land dan ook. Vooral sinds de mislukte staatsgreep van 15 juli is dat aantal heel snel toegenomen. De meesten zitten vast omdat zij propaganda zouden hebben gemaakt voor een terroristische organisatie."
Volgens Waagmeester is het probleem voor journalisten en cartoonisten dat zij geen idee hebben waar qua persvrijheid de grens ligt. "De Turkse anti-terreurwet is daar uiterst vaag over. Puur schrijven over Koerden of over de Gülen-beweging kan als terreurpropaganda worden gezien en reden zijn voor een arrestatie."
Of Kart snel de cel uitkomt, is nog maar de vraag, vertelt Waagmeester. "Over de kansen op een eerlijk proces is op dit moment heel weinig te zeggen. Advocaten klagen dat zij geen toegang hebben tot hun cliënten. Veel journalisten die vastzitten, weten na weken of zelfs maanden nog altijd niet waarvan ze precies beschuldigd worden."
Onder journalisten die nog wel hun werk doen, heerst een sfeer van angst over wat ze schrijven. "Zelfcensuur is een vorm van lijfsbehoud geworden voor journalisten in Turkije."
Ik wil niet het risico lopen te sterven.
Ook cartoonist Deniz (niet haar echte naam) heeft gekozen voor zelfcensuur. Als een van de weinige vrouwelijke cartoonisten tekende ze kritisch over de politiek en mensenrechten in haar land. Sinds de coup in juli durft ze niet meer te tekenen over Erdogan. "De laatste jaren is het voor uitgesproken critici niet meer veilig in Turkije."
Daarom komen er geen politieke cartoons meer uit haar hand. "Dat is nu gewoon te gevaarlijk geworden. Er zijn mensen die sterven tijdens protesten, en ook in de gevangenis. Ik kan dat risico niet meer nemen."
Haar werk wordt door het regime heel moeilijk gemaakt. "Zo hadden we in 2013 een grote tentoonstelling met anti-Erdogancartoons. Tien cartoonisten deden mee: ik was de enige vrouw. Onze cartoons hingen op gigantische billboards, maar die waren binnen een paar uur weg. Als onze advocaat niet zo goed was geweest, waren we allemaal gearresteerd."
"Door Erdogan zijn we honderd jaar terug in de tijd gegaan", zegt Deniz. "De democratie en de mensenrechten in Turkije komen in het geding. Er zijn nog wel wat cartoonisten in Turkije, maar die staan allemaal aan de kant van Erdogan. Daar verdienen ze goed geld mee."
Hoewel Deniz geen kritische cartoons over Erdogan meer maakt, blijft ze op haar veiligheid letten. "Zelfs dit interview zou gevaarlijk voor me kunnen zijn. Daarom wil ik niet met mijn echte naam in dit artikel, ook niet alleen mijn voornaam. Er zijn maar weinig vrouwelijke cartoonisten, dus dan herkennen ze me meteen."
Intussen blijft het vakje waar Kart iedere dag in publiceerde leeg. "Cumhuriyet heeft inmiddels andere cartoonisten opgeroepen om tekeningen in te sturen voor in dat vakje", vertelt Royaards. "Zo kunnen ze Musa steunen. Maar Erdogan mag er niet in staan. Daarvoor zijn de consequenties te groot, denkt de krant. Dan worden ook zij opgeheven."