Een maatschappij waarin je zelf je succes moet maken en je een loser bent als je faalt. Volgens onderzoeker Judith Elshout leven we in zo'n samenleving en zorgt dat voor een gebrek aan zelfrespect onder jonge werklozen. En dat is geen kleine groep: 1 op de 9 jongeren in Nederland zit momenteel zonder baan.
Elshout promoveerde onlangs op een studie naar eigenwaarde onder werklozen. In een interview met studentenblad Folia vergelijkt ze een periode van werkloosheid met het hebben van een slechte relatie: "Als je één keer wordt afgewezen, dan zal je dit opvatten als pech. Als je tien keer wordt afgewezen, is de kans groot dat je aan jezelf gaat twijfelen of boos wordt."
Volgens Elshout krijgen werklozen het idee dat anderen niet zien hoeveel tijd en moeite ze steken in het zoeken naar nieuw werk. Hierdoor voelen ze zich veroordeeld. "Alsof ze losers zijn die de hele dag met een biertje op de bank zitten."
Volgens arbeidssocioloog Fabian Dekker kampen veel jongeren met een verminderd zelfvertrouwen. Zijn ze niet werkloos, dan werken ze wel onder hun niveau, flexibel en zonder uitzicht op meer uren.
"Lager werken dan je bent opgeleid en vechten tegen een burn-out door alle stress zorgt er ook voor dat je eigenwaarde flink daalt", zegt Dekker. "Dit is een probleem dat zwaar wordt onderschat."
Wij vroegen aan Rosalie (25) en Mourad (26), die zelf werkloos zijn geweest, wat het doet met je zelfbeeld:
Elshout ontdekte in haar studie dat werklozen zich in allerlei bochten wringen om zichzelf niet de schuld te geven van hun situatie, zodat het geen 'persoonlijk falen' is. Zo zeggen ze bijvoorbeeld: aan mijn talenten ligt het niet. Ik ben nu eenmaal opgegroeid in een wijk waar het not done was iets aan school te doen. Ik heb nooit de kans gekregen me te ontplooien.
Volgens Dekker is het opvallend dat jongeren die vrijwel geen uitzicht hebben op een baan en in de schulden zitten toch heel positief blijven. "Het is heel Amerikaans. Zelfs mensen zonder woning en in de schulden blijven ontzettend optimistisch. Toch is het optimisme vooral een stukje zelfbescherming: er ligt nog steeds een enorm taboe op persoonlijk falen."
Meedoen
Elshout hoopt dat mensen meer begrip en medeleven krijgen voor werklozen. "Nu heerst vaak het idee dat werklozen luie uitkeringstrekkers zijn. Maar dat beeld klopt niet. Mensen willen dolgraag aan de slag en worstelen enorm met hun werkloosheid en de veroordeling die ze daardoor ervaren".
Volgens Dekker is het voor jongeren vooral zo belangrijk om aan het werk te gaan omdat ze dan pas 'echt meedoen' aan de samenleving. "Het geeft eigenwaarde. Jezelf ontwikkelen lukt gewoon niet zonder baan." Hij benadrukt dat optimisme en behoud van zelfrespect belangrijk zijn. "We moeten deze crisis helaas gewoon uitzitten. Dat kan je maar beter zo positief mogelijk doen".
Hoe het afliep met Rosalie en Mourad? Rosalie besloot haar werkloze situatie te gebruiken om haar droom te realiseren: het opzetten van een expositie over het leven van werkloze jongeren. De expositie was een succes en hielp Rosalie uiteindelijk ook nog aan een baan. Inmiddels heeft ze die wel weer opgezegd.
Mourad was het na anderhalf jaar zat om werkloos te zijn en besloot zijn ervaring en netwerk te gebruiken om andere werkloze jongeren te coachen. "Sinds ik mijn eigen bedrijfje heb opgezet voel ik me goed en nuttig", zegt Mourad. "Het is mijn doel om jongeren in Den Haag en omgeving aan het werk te krijgen. Ik hoop dat ze die kans krijgen: ze zijn er zo klaar voor om hard te werken."