De meeste vluchtelingen die op dit moment naar Nederland komen, zijn Syrisch of Eritrees. Zij krijgen vaak een verblijfsvergunning, omdat hun land onveilig is.
Maar dat geldt lang niet voor alle vluchtelingen. Wat gebeurt er als een asielzoeker niet mag blijven?
Asielaanvraag afgewezen
Na een asielaanvraag bekijkt de Immigratie- en Naturalisatiedienst of een persoon recht heeft op een verblijfsvergunning, bijvoorbeeld vanwege een oorlog in het thuisland. Als die aanvraag wordt afgewezen, is er nog een hoger beroep mogelijk bij de rechtbank. Als het besluit hetzelfde blijft, moet de asielzoeker Nederland zelfstandig verlaten.
Als iemand het land moet verlaten, heeft diegene reis- of identiteitspapieren nodig. Mensen die geen paspoort hebben, worden geholpen door de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V). De dienst neemt contact op met de ambassade of het consulaat van het land van herkomst. Meestal verzamelt de DT&V zo de benodigde papieren en kan de asielzoeker vertrekken.
Als asielzoekers meewerken aan hun terugkeer, krijgen ze voor 28 dagen onderdak. Lukt het binnen die tijd niet om de nodige papieren bij elkaar te krijgen, kan de asielzoeker nog maximaal 12 weken in de Vrijheidsbeperkende locatie in Ter Apel blijven. Hij of zij moet zich dan elke dag melden en mag de gemeente niet uit.
Wat als iemand niet wil vertrekken?
Als een asielzoeker niet meewerkt, kan DT&V hem of haar vastzetten in een detentiecentrum. Ruim 40 procent van de mensen die vastzit, vertrekt uiteindelijk niet. Bijvoorbeeld omdat de situatie in het land van herkomst is veranderd (het kan daar ineens een stuk onveiliger zijn geworden). Of omdat de asielzoeker niet meewerkt, waardoor de DT&V er niet achter kan komen waar hij of zij vandaan komt.
Als uitzetting niet lukt, omdat er eigenlijk geen reële kans op terugkeer is, worden asielzoekers vrijgelaten en komen ze op straat terecht. Ze zijn dan illegaal en hebben geen recht op onderdak of een uitkering. Uitzondering: gezinnen met kinderen worden wel opgevangen.
Er is geen actuele lijst van landen die geen asielzoekers meer terugnemen. Dat verandert steeds. Irak en Iran werken op dit moment niet mee. Zij geven namelijk geen gedwongen reisdocumenten af. Dus als iemand niet terug wil, dan kan de DT&V wel bij die ambassades aankloppen, maar de dienst krijgt geen papieren.
Illegaliteit in Nederland
Hoeveel mensen illegaal in Nederland leven is niet precies te zeggen. Het ministerie van Veiligheid en Justitie schatte in een onderzoek dat er tussen 1 juli 2012 en 30 juni 2013 tussen de 22.881 en 48.179 illegalen in ons land zaten.
Gezien de toename van het aantal migranten zou het aantal eerder zijn gestegen.
Volgens experts ligt het aantal veel hoger. Hoogleraar straf- en vreemdelingenrecht Anton van Kalmthout schat dat het aantal eerder richting de 100.000 ligt. "Voor het generaal pardon van een aantal jaar geleden lag het aantal mensen dat illegaal in Nederland is nog rond de 130.000. Dat zakte toen naar 100.000. Er is weinig reden om aan te nemen dat het er nog minder zijn geworden. Sterker nog, gezien de toename van het aantal migranten zou het eerder zijn gestegen. Maar schattingen zijn altijd moeilijk."
Speelt dit alleen hier?
Nee, ook in bijvoorbeeld België maken ze zich zorgen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken daar schat dat er misschien wel 200.000 'onzichtbare mensen' in het land leven. Dat is een groep die bestaat uit vluchtelingen, uitgeprocedeerde asielzoekers en mensen die met een tijdelijk toeristisch- of studentenvisum langer blijven.
In een Vlaams rapport staat dat België veel meer last heeft van illegaliteit, omdat er een grotere zwarte economie is. Bijna een kwart van de totale economie, tegenover 13 procent van de Nederlandse economie.