Kijk op een heldere nacht eens naar de sterren en bedenk wat je allemaal weet over het heelal. Veel van die kennis hebben we rechtstreeks te danken aan de Hubble-ruimtetelescoop. Vandaag is het precies 25 jaar geleden dat de telescoop de ruimte in werd geslingerd, als samenwerkingsproject van NASA en de Europese ruimteorganisatie ESA.
Sindsdien stuurt de Hubble de ene na de andere adembenemende foto van de sterren en planeten naar de aarde. Om de verjaardag van de Hubble te vieren, publiceerde NASA onderstaande foto van de cluster Westerlund 2, een verzameling jonge sterren in een enorme gas- en stofwolk op een slordige 20.000 lichtjaren afstand.
De Hubble, vernoemd naar de Amerikaanse astronoom Edwin Hubble, heeft meer dan welke telescoop ook onze kijk op de kosmos gevormd. Hij legde het heelal bloot voor de mensheid.
"De Hubble heeft eigenschappen van tijd en ruimte onthuld die daarvoor slechts in de verbeelding van wetenschappers en filosofen bestonden", aldus de NASA.
De beelden die wij in ons hoofd hebben van de ruimte, hebben we te danken aan deze telescoop.
Problemen
"De Hubble-ruimtetelescoop is een monument voor de mensheid", zegt hoogleraar theoretische sterrenkunde Vincent Icke. "De wereld is niet meer hetzelfde sinds de lancering van de Hubble. De beelden die wij in ons hoofd hebben van de ruimte, hebben we te danken aan deze telescoop."
Eigenlijk had de Hubble al veel eerder de ruimte in moeten gaan dan 24 april 1990, maar problemen met de spaceshuttles, die de telescoop in een baan om de aarde zouden brengen, hielden hem jarenlang aan de grond. Ook kort na de lancering had de Hubble de nodige problemen. De belangrijkste spiegel functioneerde niet goed, waardoor de helderheid van de beelden te wensen overliet.
In december 1993 zette NASA met succes een ambitieuze reparatiemissie in de ruimte op touw.
De mooiste
Vanaf dat moment maakte de Hubble talloze gedetailleerde foto's van het heelal, maar er kan er maar één de mooiste zijn. De meeste wetenschappers zijn het erover eens dat deze foto van de Adelaarsnevel het meest bijzondere werk is van de telescoop, ook wel de Pillars of Creation (pilaren van de schepping) genoemd.
De 'pilaren' op de foto hieronder bestaan uit waterstofwolken met kosmisch stof en zijn een kraamkamer voor nieuwe sterren.
James Webb
De Hubble gaat weliswaar nog een paar jaar door, maar zit wel aan zijn grenzen. Om dieper het heelal in te kunnen kijken, is een nieuwe ruimtetelescoop nodig. De opvolger staat al klaar: de James Webb-ruimtetelescoop. Naar verwachting wordt die in 2018 gelanceerd om op anderhalf miljoen kilometer van de aarde in een baan om de zon te draaien, anders dan de Hubble, die in een baan om de aarde draait.
De James Webb-ruimtetelescoop is veel groter en geavanceerder dan de Hubble. Hij kan licht opvangen van sterren en sterrenstelsels die veel verder van ons af staan en kort na de oerknal zijn gevormd. Allemaal dankzij geavanceerde instrumenten die goed infraroodlicht kunnen opvangen.
Daar draagt ook Nederland een steentje aan bij. In Dwingeloo is gewerkt aan de mid-infraroodspectrometer MIRI.
Er zullen vast een heleboel dingen zijn waarvan niemand ooit had gedacht dat dat zo zou zitten. Op dat soort vindingen hopen we natuurlijk.
En die infraroodspectrometer is belangrijk...
"Ergens in de diepste diepte van het heelal wordt licht uitgezonden wat jij en ik zouden kunnen zien", zegt Icke. "Maar op weg hierheen wordt dat licht uitgerekt in golflengte en komt bij ons aan als infrarode straling of radiostraling. Dat kunnen wij níet zien. Die James Webb-telescoop is speciaal gebouwd om dat infrarood te bekijken."
De James Webb zal een grote bijdrage leveren in het onderzoek naar hoe de oudste sterrenstelsels zijn geëvolueerd, hoe nieuwe sterrenstelsels worden gevormd en hoe verre sterrenstelsels fysisch en chemisch zijn samengesteld.
Wat komen we te weten met de James Webb?
"Een van de mooiste dingen van de wetenschap is dat het eigenlijk helemaal niet over 'weten' gaat, maar over onderzoek", zegt Icke. "Onderzoek gaat altijd over het onbekende, datgene wat je nog niet weet. Natuurlijk zal de James Webb voortbouwen op het onderzoek van de Hubble, maar er zullen vast een heleboel dingen zijn waarvan niemand ooit had gedacht dat dat zo zou zitten. Daar hopen we natuurlijk op."
Misschien zelfs buitenaards leven? "Het is niet de bedoeling om naar buitenaards leven te zoeken met dit instrument, maar het zou natuurlijk kunnen dat we af en toe waarnemingen doen en zien wat er aanwezig is op planeten buiten ons zonnestelsel. Maar wat we precies gaan vinden? Geen idee."