Avond vol debat over #GR18 en Inlichtingenwet

Einde liveblog

Het verkiezingsdebat en het debat over de inlichtingenwet zijn afgelopen. Morgenochtend gaan de stemlokalen open en kunnen de Nederlandse burgers hun stem uitbrengen over beide onderwerpen.

Wordt de uitslag van het referendum gerespecteerd?

Marijnissen: Ja, de uitslag heb je te respecteren ook als die niet is wat je zelf zou willen. We weten dat dit het laatste referendum is dat er gaat komen. Maak dus gebruik van uw stemrecht en ga morgen stemmen.

Klaver: Ook wij accepteren deze uitslag.

Rutte: Ik ga de wet uitvoeren. Bij een positieve uitslag moet de wet worden bekrachtigd, dan gaat het door. Bij een negatieve stem moet het kabinet de wet opnieuw wegen.

Buma: Een 'nee' betekent niet per se dat de wet moet worden aangepast. Mensen kunnen ook nee stemmen om andere redenen. Omdat ze er bijvoorbeeld tegen zijn.

Stelling 2: Als gevolg van de nieuwe inlichtingenwet leveren we te veel privacy in

Buma: Er wordt beeld geschapen van overheid die met je meekijkt maar de overheid doet dat niet. Het is het verhaal van de speld en de hooiberg. De AIVD heeft deze wet nodig om die speld te vinden in de hooiberg. Het bulkdataverhaal is kolder. Het gaat iedere keer om een specifieke opdracht.

Klaver: Ik vertrouw u wel, maar we weten niet wie er na u komt. We moeten de burgers beschermers tegen hun eigen overheid.

Rutte: Ik verwacht niet dat hier morgen de dictatuur wordt ingevoerd. Toezicht is noodzaak. Alle landen om ons heen hebben deze wet, maar Nederland niet. Stel dat er een dreiging is tegen onze vitale infrastructuur. Dan moet de AIVD kunnen uitzoeken waar die vandaan komt. Het toezicht op privacy en de uitvoering van de wet is uitvoeriger dan in welk land dan ook.

Marijnissen: Facebook is iets anders dan een overheid. Een overheid kan je opsporen en oppakken en dat kan Facebook niet. Bovendien zit je op Facebook vrijwillig.

Stelling 1: Nederland wordt veiliger door de nieuwe inlichtingenwet

Marijnissen: Ja, dat denk ik wel. Maar het kabinet voert campagne met leugens. Aanslagen zijn in Nederland voorkomen doordat er nu ook al door de veiligheidsdiensten veel kan worden afgetapt.

Klaver: Voorstanders doen aan bangmakerij. Dit is niet de enige manier om Nederland veilig te maken. Kan ook met wetten die privacy wel waarborgen.

Buma: Aanpassen? Dit is een referendum. Je bent voor of tegen. Dit is geen sleepwet.

Rutte: Laten we trots zijn op onze wijkagenten. Dat is misschien een verklaring waardoor er hier geen aanslagen zijn en in Frankrijk wel, terwijl daar de sleepwet al in werking is.

Standpunten deelnemers

Het debat is begonnen. Hieronder kort de standpunten van de deelnemers aan het debat:

Rutte: Het instrument referendum niet overeind houden als het niet werkt. Ik ga morgen stemmen en ik heb een hartstochtelijk pleidooi om voor die wet te stemmen.

Buma: het is een dienst die we echt nodig hebben om Nederlanders te beveiligen.

Marijnissen: Wij nemen uitslag referendum serieus. Als er voor wordt gestemd zeggen we ja. Maar dan verliezen we de kans om aanpassingen te doen.

Klaver: In deze wet zijn de verkeerde keuzes gemaakt maar dat hoeft niet. We kunnen een wet maken die Nederland veilig houdt en onze privacy waarborgt.

Debat over referendum in Nieuwsuur

Morgen wordt in Nederland ook in een referendum gestemd over de nieuwe inlichtingenwet. In Nieuwsuur gaan voorstanders Mark Rutte (VVD) en Sybrand Buma (CDA) en tegenstanders Lilian Marijnissen (SP) en Jesse Klaver (GroenLinks) in TivoliVredenburg in Utrecht in debat over de nieuwe bevoegdheden van de inlichtingendiensten.

De partijleiders kruisen de degens over of Nederland veiliger wordt door de nieuwe inlichtingenwet, en over de vraag of Nederlanders door de nieuwe inlichtingenwet te veel privacy moeten inleveren.

Dat was het weer

Het NOS-verkiezingsdebat is voorbij. De belangrijkste discussiepunten waren het afschaffen van de dividendbelasting, betaalbare woningen en integratie.

Nog even nabeschouwen? Dat kan live op onze Facebookpagina.

Stelling 8. Klaver-Rutte

GroenLinks: "Het afschaffen van de dividendbelasting is slecht voor het vertrouwen van de samenleving in de politiek"

"De heer Rutte moet er aan wennen dat hij ook politici tegenkomt met een rechte rug, maar ik zou zeggen wen er maar aan", zegt Klaver. Hij wil dat de 1,4 miljard euro voor buitenlandse aandeelhouders wordt geïnvesteerd in andere dingen."

Er werken zo'n 2 miljoen mensen in die bedrijven, zegt Rutte. "Dat zijn 2 miljoen goede redenen die ervoor zorgen dat Nederland concurrerend blijft."

Vervolgens hebben de twee leiders het over leiderschap. Leiderschap is ook moeilijke beslissingen zoals deze maken, zegt Rutte. Steek die 1,4 miljard in ouderenzorg, jeugdzorg, ga maar door, zegt Klaver. "Het is niet verstandig om zoveel geld in multinationals te steken."

Rutte sluit af: morgen staan duizenden mensen kandidaat voor de gemeenteraad. Dat doen ze naast hun werk. "Ik heb maar een oproep vanavond: ga stemmen en steun deze mensen."

Klaver: Rutte praat hier voor de rotary

Stelling 7. Buma-Marijnissen

CDA: "Een succesvolle integratie begint met kiezen voor Nederland"

"Integreren is kiezen voor Nederland en dat betekent: de taal leren. We moeten strenger zijn. Je moet onze normen en waarden volgen, geen radicalisering", zegt Buma (CDA). Marijnissen (SP) is het eens met de stelling, zegt ze. "Kiezen voor Nederland is ook kiezen voor gelijkwaardigheid."

Als je kiest voor Nederland, begint dat met onze taal, zegt Buma. "Dit moet worden gehandhaafd." Ook daar is Marijnissen het mee eens. "Daarom is het zo jammer dat het echte taalonderwijs zo afgebroken is. In Amsterdam heeft het geen zin om mensen op te jagen met een taaltoets als er geen fatsoenlijk onderwijs is."

De cursussen zijn er niet, zegt Marijnissen. Jawel, zegt Buma. "Je hebt de overheid niet meteen nodig bij het leren van de taal."

Mooi staaltje Buma voor de bühne, zegt Marijnissen. "U zegt: taal is zo belangrijk. Investeer er dan in, in plaats van het af te breken."

Kuzu en Thieme in debat

Mensen moeten erachter komen dat Nederland niet het Nederland is van 50 jaar geleden, zegt Kuzu (Denk). "Dat moeten we accepteren. Al die mensen met verschillende achtergronden moeten samen de schouders eronder zetten om het Nederland van 50 jaar later te creëren." Nee, zegt Thieme (PvdD). "Mensen zijn teveel bezig met elkaar. De debatten hier gaan alleen maar over ruzies tussen mensen. Als wij in de gemeenteraad komen gaan we 365 dagen per jaar in protest tegen technocratische boekhoudersdebatten."

Het moet gaan over onder meer zorg voor elkaar en een schone leefomgeving, sluit ze af.

Thieme: mensen zijn te veel bezig met elkaar

Stelling 6. Wilders-Pechtold

PVV: "D66 maakt van Nederlanders tweederangsburgers"

Vluchtelingen krijgen veel dingen die Nederlanders niet krijgen, begint Wilders. "Door dat beleid maakt u van ons eigen volk tweederangs burgers." Wilders maakt de situatie erg zwart-wit, zegt Pechtold. "U bent veel bezig met de islam. Maar asielzoekers hebben vaak niets met islam te maken."

We moeten niet meer te veel geld uitgeven aan vluchtelingen, zegt Wilders. Pechtold richtte zich vooral op de uitspraken van Wilders. "Mensen vinden door uw manier van politiek bedrijven het normaal om mensen uit te schelden."

De PVV-leider vroeg aan Pechtold hoe het toch "met dat penthouse van hem zat". "U bent gewoon een ordinaire graaier." "Ik hoop dat uw financiën wel op orde zijn", reageerde Pechtold.

Rotterdam: de gescheiden stad?

Een lokaal debat in Rotterdam. Is Rotterdam een gescheiden stad? Volgens Barbara Kathmann van PvdA Rotterdam is dit geen gescheiden stad. "Maar afkomst gaat na het afstuderen wel een rol spelen, dus moeten we het over kansengelijkheid hebben."

Joost Eerdmans van Leefbaar Rotterdam vindt de stad juist wel heel verdeeld. "Wij vinden dat iedereen mag meedoen in Rotterdam, maar de Nederlandse cultuur moet wel leidend zijn. We moeten knokken voor de westerse waarden."

Volgens Stephan van Baarle, van Denk, hebben we de laatste jaren al veel achterstanden weggewerkt in Nederland, maar is dit niet helemaal terug te zien in Rotterdam. "We zien dat een hele groep jongeren in Rotterdam zich niet geaccepteerd voelen. We moeten de leefwerelden in de stad gaan verbinden."

Leefbaar Rotterdam wil de koers vasthouden die ze hebben ingezet, andere partijen mogen daarbij aansluiten, zegt Eerdmans. Samenwerken wordt moeilijk, zegt Van Baarle. "Als uitsluitende standpunten overboord worden gegooid, dan ben ik bereid een handreiking te doen."

Stelling 5. Rutte-Asscher

VVD: "Asielzoekers die kunnen blijven mogen niet langer worden voorgetrokken bij het toewijzen van een huis"

Rutte wil dat die ene gescheiden vrouw niet achtergesteld wordt bij het krijgen van een huis op een asielzoeker. "Een van de belangrijkste dingen in ons leven is een fijne plek om te wonen, maar er zijn te lange wachtlijsten."

Je moet kijken wie het snelst een woning nodig heeft, zegt Asscher. "U speelt een gemeen politiek spel: de VVD wil nu dat u denkt, dit is de schuld van de vluchtelingen. We moeten geen zondebok-politiek spelen. (...) Stemt u morgen op de VVD, dan worden de wachtlijsten langer, niet door de vluchteling, maar door u."

Ruttes oplossing: "Sobere huisvesting voor asielzoekers. Mooiere huizen voor het gezin dat een woning zoekt. Als er huizen beschikbaar komen, vind ik dat best."

"Laten we de gezinnen voor laten gaan, waar ze ook vandaan komen", sluit Asscher af.

Asscher: Rutte bedrijft 'zondebokpolitiek'

Stelling 4. Pechtold-Klaver

D66: "Een sociale woningmarkt schreeuwt om meer midden-huur"

Ook D66 wil meer midden-huur. "Het gaat goed met de economie, maar als je kijkt naar de woningmarkt zie je nog steeds wachtlijsten. We hebben heel veel sociale huur maar mensen kunnen niet doorstromen naar de midden-huur", zegt Pechtold.

Daar is Klaver het mee eens. "Alle partijen vinden dat je moet bouwen voor het midden-segment. Maar je moet niet alleen bouwen, ook ingrijpen in vrije woning-markt", zegt Klaver (GroenLinks). Hoe gaan we er voor zorgen dat de huren niet te hoog worden, vraagt Klaver zich af. "Het bouwen lukt wel, maar de prijzen moeten gereguleerd worden. De huren zijn veel te hoog. De huur is een te groot deel van de inkomens van mensen."

Laten we nou samenwerken, zegt Pechtold. Dat kan, zolang de huurprijzen maar gereguleerd worden, zegt Klaver.

Door elkaar heen praten is ook een kunst

Stelling 3. Marijnissen-Segers

SP: "Een betaalbaar huis vinden wordt met dit kabinet nog moeilijker"

Marijnissen |(SP) begint het debat met cijfers: de lasten voor huurders zijn met 30 procent gestegen. "Wat doet dit kabinet? Die zet extra belasting er nog op. Zo wordt de betaalbare woning onbereikbaar. De wachtlijsten voor sociale huurwoningen zijn gigantisch."

We moeten in het middensegment bouwen, zegt Segers (CU). "Daar ligt een enorme opgave. (...) We moedigen aan om nieuwe sociale huurwoningen te bouwen. De achterstand moet worden ingehaald."

Die midden-huur is juist te duur geworden, zegt Marijnissen. "Schaf de extra belasting voor huurders af." Segers zegt niet teveel stil te willen staan bij oude cijfers. "We staan voor de opgave nu: we willen gemengde wijken, investeren in sociale huur en midden-segment", sluit Segers af.

Wonen in Utrecht: hoe gaat dat eruit zien?

Weer een debat op lokaal niveau. Deze keer in Leidsche Rijn over de woningmarkt. Waar de ene partij alleen maar heel veel wil bouwen (PVV), richt de andere zich op de verhuisketen.

"Doorstroom is heel belangrijk. Ook voor middenklasse bouwen: die gewone Utrechter wordt wel vergeten. Ook in de mooie wijken moeten we de 30 procent-norm van de sociale huur halen", zegt Maarten van Ooijen van ChristenUnie.

Maar het is ook belangrijk om buiten de stad te gaan kijken, zegt Henk van Deun van PVV Utrecht.

Stelling 2. Asscher-Buma

PvdA: "Liever 40.000 banen in de buurt dan cadeau naar buitenlandse aandeelhouders"

Asscher (PvdA) vindt dat er vooral geld moet worden geïnvesteerd in banen voor mensen in de buurt, dan dat er geld gaat naar buitenlandse aandeelhouders. Buma (CDA) noemt dat juist goed: "Kijk naar Unilever. Die bedrijven moeten juist hier blijven. Kijk hoe boos Engeland was dat ze Unilever kwijt raakten."

Asscher is ook blij dat Unilever blijft, zegt hij. Maar hoeveel banen zijn er nu gekomen?, vraagt hij zich af. "0." "Je kan beter het geld investeren in de buurt: in de leefbaarheid, veiligheid, mensen aan het werk helpen. Bijvoorbeeld mensen in de bijstand: die kunnen aan het werk als conciërge, toezichthouder, etc. Daar wordt de buurt leefbaarder van."

Dat kan niet, zegt Buma. Want om geld uit te kunnen geven, moet je eerst verdienen. En dat moet met die buitenlandse aandeelhouders: er komen echte banen voor terug, zegt Buma. "En die banen zijn ook terug te zien in de gemeenten."

Krol, Baudet en Van der Staaij in debat

Het volgende debat wordt gevoerd tussen Krol (50Plus), Baudet (FvD) en Van der Staaij (SGP). Ze spreken over de taaltoets voor nieuwkomers.

Baudet opent het gesprek: hij haalt cijfers erbij. "65 procent van statushouders zit na tien jaar nog in de bijstand. Dat heeft ook te maken met een taalachterstand", zegt Baudet. De verplichte tegenprestatie in de bijstand moet beter worden gehandhaafd, zegt de FvD-leider. "Wij willen ervoor zorgen dat mensen ook aan het werk moeten gaan."

Volgens de SGP is dit juist geen groot probleem. "De taaltoets wordt serieus nageleefd. In de gemeenten waar SGP in het bestuur zit ten minste wel." Volgens Van der Staaij ligt het vooral aan de mentaliteit van de mensen. "We proberen ook naar die bedrijven toe te gaan en te kijken: kunnen mensen hier wel aan het werk?"

De taken zijn te veel overgegeven aan de gemeentes, zegt Krol. Van der Staaij vindt dat juist goed. "De wethouder moet aan de slag met die bedrijven."

Stelling 1. Segers-Wilders

ChristenUnie: "De regio verdient het"

Het debat is begonnen. De eerste stelling is van de ChristenUnie. Segers (CU) gaat met Wilders (PVV) in discussie.

De regio is belangrijk, zijn beide politieke leiders met elkaar eens. "De regio verdient meer steun vanuit Den Haag", zegt Segers. "In uw programma staat niets concreets voor de regio. U komt alleen met een filmpje dat voor verdeeldheid zorgt."

Wilders reageert met een verwijt. "Uw naam is niet zo goed in de regio. Wees voorzichtig met mij de les te lezen", zegt de PVV-leider. Volgens Wilders zijn mensen in de regio niet vergeten dat Segers "maatregelen heeft gesteund die echt slecht waren", zoals de btw-verhoging naar 21 procent.

Wilders zegt dat de problemen in de regio ook gaan over de zorg. Hij heeft een verzorgingshuis bezocht, zegt hij. En daar was de vraag: is er wel personeel? Volgens Segers is er hier een goede oplossing voor: meer geld steken in de zorg. "Heel veel geld. Meer dan het geld dat er nu ligt." Maar, sluit Wilders af: "Dat heeft de ChristenUnie eerst van de mensen afgepakt. In de regio moeten ze niet opnieuw trappen in de praatjes van Segers."

Eerst een debat op lokaal niveau

Het debat begint niet in Utrecht, maar op lokaal niveau in Enschede. Winfried Baijens gaat in gesprek met vier lokale lijsttrekkers in de stad. Eerst wordt gesproken over de werkgelegenheid in Enschede. De werkgelegenheid in de stad is vooral gericht op hoogopgeleiden.

Niels van den Berg van BurgerBelangen Enschede wil investeren in banen voor laag- én hoogopgeleiden. Volgens Maxim Luttikhuizen van SP Enschede kan het ook anders: inspelen op de tekorten. "Er zijn tekorten in de zorg en de techniek. We moeten mensen hier speciaal voor opleiden", zegt hij.

CDA Enschede bedacht een andere oplossing voor dit probleem: "wij willen graag meer hoogopgeleide banen met doorstroming naar boven, zodat er ruimte aan de onderkant ontstaat", vertelt Ayfer Koç. Ook Hetty Wolf van GroenLinks wil nieuwe banen aan de 'onderkant' creëren. "Er zijn veel oude wijken in Enschede, die energiezuinig moeten worden gemaakt. Dat creëert heel veel werk. Denk aan banen als onderhoudsmonteur, energieadviseur, installateurs."

De stellingen

De stellingen zijn uitgekozen door de acht grootste partijen. Dit zijn ze, op volgorde, met de landelijke politieke leiders die debatteren, erboven:

1. Segers-Wilders
ChristenUnie: "De regio verdient het"

2. Asscher-Buma
PvdA: "Liever 40.000 banen in de buurt dan cadeau naar buitenlandse aandeelhouders"

3. Marijnissen-Segers
SP: "Een betaalbaar huis vinden wordt met dit kabinet nog moeilijker"

4. Pechtold-Klaver
D66: "Een sociale woningmarkt schreeuwt om meer middenhuur"

5. Rutte-Asscher
VVD: "Asielzoekers die kunnen blijven mogen niet langer worden voorgetrokken bij het toewijzen van een huis"

6. Wilders-Pechtold
PVV: "D66 maakt van Nederlanders tweederangsburgers"

7. Buma-Marijnissen
CDA: "Een succesvolle integratie begint met kiezen voor Nederland"

8. Klaver-Rutte
GroenLinks: "Het afschaffen van de dividendbelasting is slecht voor het vertrouwen van de samenleving in de politiek"

Het NOS-verkiezingsdebat gaat zo beginnen...

Om 20.30 uur begint het NOS-verkiezingsdebat op NPO1. In het programma Nederland Kiest debatteren de landelijke fractieleiders met elkaar. Er worden acht stellingen besproken. Volg in dit liveblog alle ontwikkelingen.

Volgens politiek verslaggever Ron Fresen is het debat belangrijk. "Er zijn veel kiezers die het nog niet weten of twijfelen tussen twee partijen. Je ziet weliswaar vooral de landelijke leiders, maar je kan tussen de regels door goed zien waar partijen voor staan", zegt Fresen.

Volgens Fresen wordt er waarschijnlijk flink gediscussieerd. "De stellingen bieden voldoende garantie voor stevige debatten over grote kwesties die ook in de gemeenten spelen."