Bijbel zonder kribbe en ark

Noach heeft geen ark meer, maar een boot. Een visioen wordt een droom en dagelijks brood is voortaan 'het eten dat we vandaag nodig hebben'. Vandaag neemt koning Willem-Alexander in Den Haag een unieke Bijbelvertaling in ontvangst, de Bijbel in Gewone Taal.

"Er zijn natuurlijk heel veel Bijbelvertalingen, maar geen enkele bestaande vertaling in het Nederlands zet de begrijpelijkheid voorop", zegt vertaler Matthijs de Jong. "Door gebruik te maken van de gewone taal hebben we een Bijbel gemaakt die voor iedereen toegankelijk is, door iedereen gelezen en begrepen kan worden en die alle lezers direct toegang tot de Bijbel biedt."

De Jong benadrukt dat het een totaal nieuwe vertaling is. Zeven jaar werkten in totaal zestien vertalers aan het project van het Nederlands Bijbelgenootschap. Kenners van het Grieks, Hebreeuws en Aramees vertaalden de tekst, neerlandici hielpen er toegankelijk Nederlands van te maken.

"Het was een dubbele uitdaging: de tekst moest niet alleen begrijpelijk worden, maar het moest ook een betrouwbare vertaling zijn."

Paulus is moeilijk

"Moeilijk waren bijvoorbeeld de brieven van Paulus. Je hebt dan te maken met lange zinnen, uitgesponnen redeneringen. Het is dan moeilijk om er begrijpelijke en prettig leesbare teksten van te maken. Maar het is toch gelukt."

Als voorbeeld noemt De Jong de Brief aan de Romeinen. In een vertaling uit 2004 staat "Wij zegevieren in dit alles glansrijk dankzij Hem die ons heeft liefgehad." In deze Bijbel is zo'n zelfde vers in bekendere termen vervat: "Maar hoe zwaar het ook wordt, we zullen alle moeilijkheden overwinnen. Want God houdt van ons."

"De tekst is in kortere zinnen geknipt en er wordt gekozen voor bekende woorden. Je kunt zeggen dat dezelfde gedachte onder woorden wordt gebracht, maar eenvoudiger en duidelijker", zegt De Jong. "Je kunt alles altijd anders zeggen. Het is niet makkelijk, maar het kan en het is gebeurd."

Geen heilige huisjes

"De vertaling uit 2004 gebruikt een hoog register van de Nederlandse taal, de volle rijkdom ervan. Wij gebruiken minder dan 4000 verschillende woorden, maar dat is genoeg voor deze vertaling."

Heilige huisjes uit andere vertalingen waren er niet. Het paradijs werd een tuin, scheppen is nu maken, verlosser werd redder of bevrijder. Zelfs kribbe haalde het niet, dat wordt voerbak. Ook metaforen of ingewikkelde beeldspraak sneuvelden vaak: 'Laat mij toch niet sterven!' vervangt 'Draag mij weg van de poorten van de dood'. Het 'land van melk en honing' geeft nu gewoon 'voor iedereen genoeg eten en drinken'.

"Zo'n typisch bijbelse manier van spreken als 'Uw naam worde geheiligd' wordt bij ons 'Laat iedereen u eren'. Die traditionele bijbelse manier van spreken is indirecter, wij kiezen voor een meer directe formulering. Je kan daar dingen heel sterk mee zeggen."

Dichtbij

Is De Jong dan niet bang voor negatieve reacties op de eenvoudigere tekst? Er zijn tenslotte oorlogen gevoerd over het boek. "We willen niets afnemen, we willen iets toevoegen. Het kan zijn dat mensen eerst nog hun voorkeur hebben voor een andere vertaling, dat is prima. Maar we weten dat er aan deze vertaling een grote behoefte bestaat."

"Juist door de gewone taal brengt deze vertaling de tekst heel dichtbij, horen we van lezers. Wij denken dat deze Bijbel gebruikt kan worden op school, thuis en in de kerk. We schrijven niks voor, maar we zien wel veel mogelijkheden."