Gevaar gaswinning lang ontkend
"Wat we niet weten, dat weten we niet." Meer wil hij er niet over zeggen. Jan Oele, van 1994 tot 1998 directeur van de NAM, de Nederlandse Aardolie Maatschappij. De vraag was of hij nooit gedacht heeft of waarschuwingen die werden geuit over aardbevingen en sterkere bodemdaling door gaswinning terecht waren.
Maar Meent van der Sluis uit Assen, destijds aardrijkskundeleraar en actief als PvdA-Statenlid, wist het meteen toen de grond begon te beven op Tweede Kerstdag 1986 in het Drentse Eleveld: dat werd veroorzaakt door gaswinning.
Tot vervelens toe probeerde hij zijn collega's in de fractie, journalisten, de NAM en iedereen die het maar wilde horen te overtuigen dat het winnen van gas veel grotere risico's met zich meebracht dan bekend.
Onvoldoende gegevens
De NAM, een joint-venture van Shell en Exxon, bleef het probleem tot 1993 ontkennen. Er waren simpelweg al die jaren onvoldoende statistische gegevens om harde conclusies te kunnen trekken. Na de gasbeving van 1986 werd er wel een netwerk van meetapparatuur geplaatst in boorgaten om het bewegen van de ondergrond te volgen.
Geofysicus Gerhard Diephuis, inmiddels niet meer werkzaam bij de NAM, ontwikkelde destijds samen met het KNMI en het Shell laboratorium in Rijswijk het netwerk van boorgat-seismometers. Daarmee zijn bevingen te registreren van een veel kleinere magnitude dan met oppervlakte instrumenten mogelijk was.
Straaljager
"Achteraf moet je zeggen dat Meent gelijk had`, vertelt Diephuis. "Maar hij schreeuwde zo hard en haalde alles erbij. Er was een keer een enorme knal in Friesland. Toen riep hij ook direct dat het door de gaswinning kwam. Maar die knal bleek later door een straaljager veroorzaakt te zijn."
Diephuis doceert momenteel aan de TU in Delft. Hij woont nog altijd in Assen, in een wijk met meer voormalige NAM-werknemers. Hij bestrijdt het idee dat de NAM willens en wetens de risico's voor lief nam ."Bij de NAM werken wetenschappers die heel verantwoordelijk hun werk doen en heel nauwkeurig wetenschappelijk onderzoek doen. Ik heb nimmer ervaren onder druk te zijn gezet", aldus Diephuis.
Undergroundlobby
Ceus Wolthuis (82) woont in Usquert. Het dorp grenst aan het gebied waar de sterkste en langste aardbeving tot nu toe is gemeten, die van 3.6 op de schaal van Richter 16 augustus 2012. Hij richtte samen met Meent van der Sluis in 1989 de Willem Betongroep op.
"Het doel was om gezamenlijk sterker te staan tegenover de undergroundlobby (van olie- en gasmaatschappijen, overheden en aanverwante instellingen), maar ook zeker tegenover de media", schrijft Van der Sluis in zijn boek Dutch Drowning Syndrom.
Wolthuis is nog altijd strijdbaar. "ik ben me er mee gaan bemoeien omdat die aardschokken toen al vreselijk waren. En de NAM wilde ons niet geloven."
"Ik heb mijn huis op een dikke betonplaat gebouwd, mij overkomt niks", vertelt hij. "Maar al die andere huizen hier staan op heipalen in de kleigrond. Met iedere beving van de grond verschuiven die palen."
Oliebollen
Meent van der Sluis overleed begin deze eeuw. Hij heeft niet meer meegemaakt dat zijn voorspellingen deels uitkwamen en dat vriend en vijand nu zeggen dat hij toch gelijk had. Zijn vrouw Trijni waakt over zijn archief: knipselmappen vol artikelen van eind jaren tachtig tot ver in de jaren negentig. Met krantenkoppen zoals ze ook nu weer in de kranten staan.
Het boek Dutch Drowning Syndrome is alleen nog bij haar te koop. Met een voorwoord van emeritus milieu-hoogleraar Lucas Reijnders. Hij hekelde daarin het natuurbederf en de risico's voor de dan inmiddels ook in gang gezette winning van gas onder de Waddenzee. Meent en ik werden weggezet als oliebollen, zonder verstand van zaken".
Reijnders maakt in het boek een vergelijking tussen wat Shell in Nigeria doet en wat er in Noord-Nederland gebeurt. Het is deels vergelijkbaar, zegt Reijnders nog steeds.
Drentse kritiek
Ook Dineke van As-Kleijwegt, oud-gedeputeerde (PvdA) voor Ruimtelijke Ordening en Milieu in Drenthe en oud-burgemeester van Assen, moet toegeven dat ze het de afgelopen tijd vaak heeft gezegd: "Die Meent had toch gelijk". Maar het waren andere tijden toen, zegt ze nu. "Hij was wel een type hoor. Hij was zo fel dat het uiteindelijk averechts werkte".
Op de vraag of zij de kritiek van nu herkent dat de NAM nooit transparant is geweest antwoordt Van As bevestigend. "Ik heb altijd gedacht: de NAM, dat is toch semi-overheid? Die gaan toch wel verantwoord om met het gebied en de mensen?"
Maar dat beeld kantelde in de loop der jaren. ".Je merkte steeds meer dat het niet de NAM in Assen was die aan de touwtjes trok, maar Shell. En let wel, 30 jaar geleden was de NAM een van de grootste werkgevers in Drenthe."
Aardbeving
De aardbeving van augustus 2012 in Huizinge was uiteindelijk de game changer die leidde tot de onderzoeken die in januari openbaar worden. Op grond van die onderzoeken neemt minister Kamp van Economische Zaken een beslissing over de gaswinning.
Het is nog steeds onduidelijk hoe stevig de bevingen gaan worden in relatie tot de hoeveelheid gas die uit de bodem wordt gehaald. TNO en TU Delft pleitten daarom recent voor een groot nationaal onderzoeksprogramma.
Vragen? Reacties? Mail de makers:
Reinalda.Start@nos.nl, Heleen.Ekker@nos.nl