Wie is die Zwarte Piet eigenlijk?

Net zoals de afgelopen jaren is er ook dit jaar weer een debat opgelaaid over Sinterklaas en Zwarte Piet. Critici zeggen dat de traditie van Zwarte Piet racistisch is. Gisteren stelde VN-onderzoeker Verene Shepherd dat het hele feest moet worden afgeschaft. De VN stelt zelfs een onderzoek in. Maar wie is Zwarte Piet eigenlijk, en waar komt hij vandaan?

Sinterklaas, de leidinggevende van Zwarte Piet, is gebaseerd op bisschop Nicolaas van Myra. Die leefde rond het jaar 300 in het huidige Turkije. In de 13e eeuw kreeg hij zijn naamdag op 6 december. Vanaf dat moment verspreidde zich de Nicolaasverering over heel Europa.

Een aantal legendes zorgde ervoor dat hij beschermheilige van kinderen werd. Nicolaas van Myra zou vermoorde kinderen tot leven hebben gewekt en kinderen hebben behoed voor gevaren. Uiteindelijk ontstond het Sinterklaasfeest.

'Sint Nicolaas en zijn Knecht'

Van oudsher had Sinterklaas geen helper, maar de Nederlandse leraar Jan Schenkman introduceerde in 1850 een gekleurde knecht in zijn boek 'Sint Nicolaas en zijn Knecht'. Schenkman bedacht tegelijkertijd de jaarlijkse intocht en de stoomboot van de Sint. In 1859 werd de helper voor het eerst Pieter genoemd, en rond 1900 is de naam Zwarte Piet gemeengoed.

Voor het ontstaan van Zwarte Piet bestaat ook een aantal volkswetenschappelijke verklaringen. Zo zou Nicolaas van Myra een Ethiopische zwarte slaaf met de naam Piter hebben vrijgekocht. Een andere verklaring is dat Zwarte Piet een soort duivel is die onderworpen aan Sinterklaas goede daden moet verrichten. Een veelgehoorde verklaring voor de kleur van Zwarte Piet is dat hij zwart van het roet is geworden na het klimmen door schoorstenen.

Rijksmuseum

Volgens directeur van het Rijksmuseum Wim Pijbes is Zwarte Piet in ieder geval te herleiden tot de 16e eeuw. "Het vroegste voorbeeld dat wij hebben is uit 1520", zei hij in het Radio 1 Journaal. "Een klein schilderijtje waarop wij een zwarte man zien. Het is een trotse kerel die vermoedelijk een rol speelde in de hofhouding van Karel V. Met een baretje en een fluwelen jasje, al die attributen die nu aan Zwarte Piet worden toegedicht."

In loop van de 20e eeuw ontwikkelde Piet zich van een tamelijk onintelligent hulpje dat spreekt in kromme zinnen meer en meer tot een volwaardige assistent van de verstrooide Sint. Ook werd Zwarte Piet met de jaren steeds minder gebruikt als afschrikmiddel voor stoute kinderen. De roe om te slaan en de zak om kinderen naar Spanje te verschepen verdwenen naar de achtergrond.

Had de Sint in 1859 nog maar één Zwarte Piet tot zijn beschikking, met de jaren werden het er steeds meer. Bij de eerste officiële intocht van Sinterklaas in Amsterdam in 1934 waren er toevallig zes Pieten. Zes Surinaamse matrozen van een schip dat ook in de haven lag, sloten zich aan bij de goedheiligman.

Tegenwoordig zijn er vaak tientallen, of zelfs honderden Pieten en hebben ze allemaal een specialisatie. Zo zijn er onder meer Inpakpieten, Magazijnpieten, Transportpieten en natuurlijk de Hoofdpiet.