"Treinen kwamen altijd op dinsdag"

Auf dem Weg von Anne Frank, in het spoor van Anne Frank, heet het Nederlands-Duitse project in herinneringscentrum Westerbork over de treinen die van hier naar de concentratiekampen gingen.

Het project bestaat onder meer uit de restauratie van 102.000 stenen die herinneren aan de even zovele mensen die uit Westerbork zijn gedeporteerd.

Ander onderdeel zijn interviews met ooggetuigen van de deportaties. Franz Marheineke (85) is zo'n ooggetuige. Als kind zag hij de treinen uit Westerbork als ze stil stonden in het eerste station in Duitsland, Weener, vertelt hij tegen correspondent Margriet Brandsma.

"De treinen met Joden kwamen altijd op dinsdag, ze werden begeleid door de Gestapo in een personenauto. Die treinen bestonden uit louter veewagons. Ze hadden een schuifdeur met een grote hefboom als slot. Ik kan me nog goed herinneren dat de Gestapo de deuren opende en dan werd er een oudere Jood uitgehaald. Die mocht met een gebutste, zinken emmer water halen en ging dan terug naar zijn veewagon. En daar lagen kinderen en ouders. Dat wil zeggen, of er vaders waren, dat weet ik niet zo goed meer. Ze lagen op de vloer en dan dronken ze water uit hun handen. Ze hadden geen kopjes of bekers, ze moesten het zo opslurpen.

Het was verschrikkelijk om te zien. En bij elke veewagon die werd geopend, stond een man van de Gestapo met een machinegeweer. Niet over de schouder, voor de borst. Ik heb van verschillende bekenden gehoord dat de SS ook op Joden insloeg met stokken, maar dat kan ik niet bevestigen."

Hoe lang stonden de treinen daar?

"Die hebben daar, in mijn herinnering, een tot anderhalf uur gestaan."

Of het koud of heet was...?

"Het was elke dinsdag dezelfde procedure. Wij als kinderen gingen toen naar school en dan liepen we langs het station en zagen dat. En dat vertelden we dan thuis en mijn moeder zei: O, God, die arme mensen. Nu worden ze naar Rusland gebracht en daar moeten ze hun eigen graf graven. Dan worden ze met machinegeweren van de nazi's doodgeschoten...'

Mama? Hoe kun je zoiets zeggen? Dat gaat te ver, pas op! Als de nazi's het horen, sturen ze je naar concentratiekamp Esterwegen... Dat zijn arme mensen die in Holland zijn gearresteerd, waar gaan die anders heen dan naar concentratiekampen, naar massagraven."

Dat betekent dus dat bekend was hoe het met deze mensen afliep?

"Hoe mijn moeder dat wist, of ze zelf die conclusie getrokken heeft, dat weet ik niet. Daar heb ik later met mijn broers en zusters over gesproken. Er moet zo'n onderdrukt gevoel geweest zijn. Veel mensen konden niet begrijpen dat alleen omdat die mensen Jood waren, ze werden gedeporteerd, geterroriseerd."

Maar er zijn geen pogingen gedaan om ze te helpen?

"Daar ben ik na de oorlog vaak op aangesproken. U gelooft het niet: zodra bekend werd dat je met Joden sympathiseerde, of met communisten, dan werd je meteen opgepakt."