Soms roering rond Beatrix
Koningin Beatrix zag het als haar taak de monarchie vrij te houden van schandalen Toch kon zij niet voorkomen dat er op verschillende momenten ophef ontstond rond haarzelf, haar familie of haar ambt. Een overzicht.
Huwelijk
1966 - Het huwelijk van prinses Beatrix met een Duitser, Claus von Amsberg, raakt twintig jaar na de oorlog een gevoelige snaar bij veel Nederlanders. Op de huwelijksdag wordt er een rookbom gegooid uit protest tegen het huwelijk. Bij de meeste Nederlanders groeit overigens de waardering voor Claus met de jaren. Aan het eind van zijn leven is hij naast Máxima het meest populaire lid van het koningshuis.
Inhuldiging
1980 - Op 30 april wordt Beatrix in de Nieuwe Kerk in Amsterdam ingehuldigd als koningin. Tijdens de plechtigheden leveren krakers in het centrum van de stad een ware veldslag met de Mobiele Eenheid. Er heerst woningnood in die tijd en de Amsterdamse kraakbeweging heeft die dag uitgeroepen tot actiedag, onder het motto 'geen woning, geen kroning'. Als een van haar eerste publieke optredens als koningin bezoekt Beatrix een dag na de inhuldiging gewonde ME'ers in het ziekenhuis.
Ambassadeur
1996 - Kort voordat Beatrix naar Zuid-Afrika gaat voor een staatsbezoek, wordt de daar werkende Nederlandse ambassadeur E. Roëll overgeplaatst. Volgens de regering was dat op eigen verzoek. De officieuze verklaring luidt dat Beatrix de man niet wil ontmoeten omdat hij een buitenechtelijke relatie heeft. Beatrix zegt tegenover journalisten dat het verhaal 'complete onzin' is.
Pepperspray
1999 - Als in 1999 uitlekt dat de koningin voor het gebruik van pepperspray door de politie zou zijn, is dat meteen voorpaginanieuws. De Kamerleden die voor dit lek verantwoordelijk zijn, worden door de Tweede Kamer op het matje geroepen.
'Leugen regeert'
1999 - In datzelfde jaar haalt Beatrix' uitspraak 'De leugen regeert' de krant. Ze spreekt daarmee een oordeel uit over het niveau van de pers, dat naar haar mening de afgelopen twintig jaar onder invloed van de commercie sterk gedaald is. Ze doet de uitspraak tijdens een informeel gesprek op een bijeenkomst van het Genootschap van Hoofdredacteuren. Twee journalisten schenden de regel dat de koningin nooit letterlijk geciteerd mag worden en brengen de persoonlijke mening van Beatrix naar buiten. Het veroorzaakt een kleine rel.
Omstreden skivakantie
2000 - In Oostenrijk dreigt de extreem-rechtse partij FPÖ in de regering te komen. In heel Europa ontstaat daartegen verzet. GroenLinks-fractieleider Rösenmöller vindt dat de koningin moet afzien van haar jaarlijkse skivakantie in het Oostenrijkse Lech. Premier Kok vindt dat de koningin gewoon moet gaan, omdat het een 'privéaangelegenheid'' betreft.
Discussie monarchie
2000 - D66-leider Thom de Graaf start een discussie over modernisering van de monarchie. Hij pleit ervoor dat het staatshoofd in de toekomst geen lid meer is van de regering. Zijn oproep leidt tot felle politieke reacties. Premier Kok ziet geen aanleiding om de constitutionele rol van de Koning te wijzigen. De Tweede Kamer ook niet.
Affaire-Zorreguieta
1999 - Als bekend wordt dat de kroonprins een relatie heeft met de Argentijnse Máxima Zorreguieta, dochter van een voormalig minister onder het dictatoriale bewind van generaal Videla, is dat voor Beatrix een bron van zorg. De relatie, die in Nederland veel beroering wekt, zou een bedreiging kunnen zijn voor het voortbestaan van de monarchie. Het is niet bekend welke invloed Beatrix achter de schermen uitoefent op haar zoon. Feit is dat door diplomatieke druk van de Nederlandse regering vader Zorreguieta besluit niet aanwezig te zijn bij het voorgenomen huwelijk. Dan is de weg vrij voor een huwelijk in 2002. Beatrix' nieuwe schoondochter blijkt een zegen voor het koningshuis. Binnen de kortste keren is ze het meest populaire lid van de koninklijke familie.
Affaire-Margarita
2003 - De affaire-Margarita levert Beatrix persoonlijk schade op. Haar nichtje Margarita, de dochter van Beatrix' zus Irene, beschuldigt de koningin en andere familieleden in 2003 van afluisterpraktijken en pesterijen tegen haar en haar toenmalige echtgenoot Edwin de Roy van Zuydewijn. In het maandblad HP/De Tijd en in enkele tv-interviews levert het stel felle kritiek. Bij een persontmoeting, tijdens een staatsbezoek in Chili, verklaart Beatrix 'dat de familie zich niet herkent' in het geschetste beeld. De Tweede Kamer uit z'n ongenoegen over de affaire. De relatie tussen Margarita en de koninklijke familie wordt in een latere fase hersteld. Margarita verlaat haar man en trekt haar aantijgingen tegen de koningin in.
Mabel-affaire
2003 - In 2003 speelt nog een andere kwestie, de Mabel-affaire, die het aanzien van het koningshuis in diskrediet brengt. Mabel Wisse Smit, de verloofde van prins Friso, wordt ervan beschuldigd dat zij in het verleden een relatie heeft gehad met topcrimineel Klaas Bruinsma. Mabel en Friso ontkennen de relatie, maar als blijkt ze tegenover de koningin en minister-president Balkenende hebben gelogen over het verleden van Mabel, is het vertrouwen weg. Het paar trouwt, maar vraagt geen toestemming aan de Tweede Kamer voor het huwelijk. Friso, de tweede zoon van Beatrix en Claus, verliest daarmee zijn rechten op de troon.
Satire
2003 - Premier Balkenende vindt eind 2003 dat het "uit moet zijn met de beschadigende satire over het koningshuis". De persiflages op het koningshuis op tv (in 'Kopspijkers' en 'Egoland') en een toneelstuk over de koningin onder de titel 'Landgenoten, Beatrix spreekt', gaan de premier veel te ver. Beatrix verklaart korte tijd later tegenover de pers dat ze geen last heeft van satire.
Postume onthulling
2004 - Kort na de bijzetting van prins Bernhard verschijnt er in de Volkskrant een uitgebreid interview met de prins, dat door twee Volkskrantjournalisten is opgetekend in de jaren voor zijn dood. In het interview onthult Bernhard onder andere dat hij in het buitenland twee buitenechtelijke dochters heeft, Alicia en Alexia. Het interview vond in het geheim plaats, zonder medeweten van koningin Beatrix en de Rijksvoorlichtingsdienst.
Wilders
2007 - De koningin probeert in haar kersttoespraken steeds zorgvuldig de essentie van haar persoonlijke maatschappelijke visie te verwerken zonder politiek gevoelige snaren te raken. Jarenlang gaat dat goed, tot in 2007 Geert Wilders zich aangesproken voelt door de oproep van de koningin in haar kersttoespraak tot verdraagzaamheid. Hij meent dat de koningin zijn partij, de PVV, heeft aangevallen met politiek gevoelige uitspraken en vindt dat de koningin niet langer als staatshoofd deel moet uitmaken van de regering. Premier Balkenende en Tweede-Kamerleden staan achter de koningin. De zaak loopt met een sisser af, maar geeft aan dat de koningin uiterst behoedzaam moet zijn als zij persoonlijk getinte uitspraken doet.
Begroting
2009 - De Oranjes staan volop in de schijnwerpers in 2009. Het applaus na het standvastig optreden van de koningin na de aanslag in Apeldoorn, slaat enkele maanden later om in stevige kritiek op het koninklijk huis. Uit de begroting van de koning blijkt dat Beatrix er in 2010 40.000 euro op vooruit gaat, en Máxima en Willem-Alexander allebei 7000 euro. En dat in de grootste economische crisis sinds de oorlog, klagen velen. Het leidt zelfs tot een Kamerdebat. De SP stelt voor de toelages te bevriezen, de PVV oppert 20 procent op de begroting voor het Koninklijk Huis te bezuinigen. Zover komt het niet, maar premier Balkenende zegt toe dat voortaan alleen koningin Beatrix, Willem-Alexander en Máxima hun privévluchten mogen declareren. Voor andere leden van het Koninklijk Huis geldt dat dus niet meer.
PVV, SP en D66 pleiten in het debat voor een ceremonieel koningshuis, zoals in Zweden. De premier voelt daar niets voor. Hij meent dat de constitutionele monarchie een symbool is van 'continuïteit, stabiliteit en identiteit'. Van politieke macht bij het staatshoofd is volgens hem geen sprake.
Vakantievilla
2009 - Ook ophef over de vakantievilla die Willem-Alexander en Máxima laten bouwen in het straatarme Mozambique leidt tot veel negatieve publiciteit. Beatrix vraagt de pers tijdens een staatsbezoek aan Mexico om 'eerlijk te berichten' over de kwestie. Prins Willem-Alexander laat weten 'slapeloze nachten' te hebben van alle commotie. Toch leidt de kritiek ertoe dat de prins zich terugtrekt uit het project en het huis verkoopt.
Moderne media
2009 - Ook de kerstboodschap van 2009 doet stof opwaaien in de media. De koningin waarschuwt voor de gevaren van moderne communicatiemiddelen. "Tegenwoordig zijn zelfs buren soms vreemden. Je spreekt elkaar zonder gesprek, je kijkt naar elkaar zonder de ander te zien. Mensen communiceren via snelle korte boodschapjes." Ook het anoniem, domweg en grofweg uiten van emoties is gemakkelijk geworden, vindt de koningin. "Op spreken zonder respect wordt niemand meer afgerekend." Het levert haar een storm van kritiek op van mensen die vinden dat de koningin voorbijgaat aan alle voordelen van nieuwe media. Als het Koninklijk Huis in september 2010 voor het eerst van zich laat horen op Twitter, levert dat meteen tienduizenden volgers op.
Kabinet met gedoogsteun
2010 - Tijdens de moeizame vorming een nieuw kabinet moet Beatrix met lede ogen aanzien hoe zij in haar politieke rol als staatshoofd aan de zijlijn wordt geplaatst. Haar trouwe gezant Ruud Lubbers, die zij heeft benoemd als informateur, wordt aan de kant gezet door de beoogde coalitiepartners VVD, CDA en gedoogpartner PVV, die samen een rechts kabinet willen vormen. Ook in een latere fase spreken Rutte (VVD), Verhagen (CDA) en Wilders (PVV) hun voorkeuren uit voordat de koningin officieel haar advies heeft uitgebracht. Sommige Kamerleden spreken van 'een schoffering' van het staatshoofd.
Privédiner Oman
2011 - Een staatsbezoek aan Oman gaat niet door, vanwege de politieke onrust in het land. Als koningin Beatrix wel ingaat op de uitnodiging van sultan Qabus voor een privédiner, is er in politiek Den Haag veel kritiek op premier Rutte. Het privébezoek zou 'dom' en 'onverstandig' zijn. De regering meent dat het weigeren van de privé-uitnodiging geen optie was, vanwege de goede betrekkingen met Oman. Premier Rutte benadrukt dat Nederland geen partij kiest in de situatie in Oman. Op de achtergrond spelen ook economische belangen een rol.
Hoofddoek in moskee
2012 - Opnieuw is het Geert Wilders die via Twitter felle kritiek op Beatrix uit als zij tijdens haar staatsbezoek aan Oman, begin 2012, een hoofddoek draagt bij het bezoek aan een moskee. De PVV-leider spreekt over 'een trieste wanvertoning', omdat de koningin daarmee de onderdrukking van de vrouw door de Islam legitimeert. De kritiek wordt niet breed gedeeld, ook niet onder Wilders aanhang. Premier Rutte en ook de koningin zelf laten weten dat het hier om een gebruikelijke manier van respect betuigen gaat aan de gewoonten van het land dat wordt bezocht.
Ceremonieel koningschap
2012 - De discussie over de politieke rol van de koning laait weer op. De PVV en PvdA doen voorstellen om de monarchie te moderniseren, maar premier Rutte en zijn kabinet voelen er niets voor. Volgens Rutte zal de invloed van de Koning alleen maar toenemen als hij niet meer in de regering zit en zijn bevoegdheden niet langer zijn vastgelegd in de Grondwet. Toch wordt er in 2012 een klein stapje richting een ceremonieel koningschap gezet. Op initiatief van D66 wordt begin 2012 artikel 139a van het reglement van orde van de Tweede Kamer veranderd. Dat heeft tot gevolg dat de Tweede Kamer voortaan verplicht is zelf het voortouw te nemen bij de formatie van een kabinet. Beatrix mag daarbij geen rol meer spelen. Na de verkiezingen in september 2012 neemt de Tweede Kamer dan ook de leiding in de formatie met een kabinet tussen VVD en PvdA.
'Toneelstukje'
2012 - Voor het eerst wordt de beëdiging van een nieuw kabinet, na aandringen van de Tweede kamer, rechtstreeks op televisie uitgezonden. Door een foutje van de Rijksvoorlichtingsdienst start de koningin te vroeg met de beëdiging en moet de ceremonie voor de camera opnieuw. "Dan wordt het een toneelstukje", reageert Beatrix geprikkeld. Er zit echter niks anders op en zo worden de nieuwe kabinetsleden van het kabinet Rutte-II twee maal beëdigd in hun nieuwe functie.