Troonswisseling en inhuldiging
Door eindredacteur Piet van Asseldonk
In een monarchie zoals Nederland is een troonswisseling een gebeurtenis van historische betekenis. Nu koningin Beatrix haar troonsafstand heeft aangekondigd, treedt er een machinerie in werking die leidt tot de feitelijke abdicatie, de inhuldiging van de nieuwe vorst en de feestelijkheden die daarmee gepaard gaan.
Het is gebruikelijk dat er tussen de aankondiging van de troonsafstand en de feitelijke afstand een periode van enige maanden ligt. Die tijd is nodig om de ceremonies en feesten voor te bereiden waarmee deze belangrijke gebeurtenis in het staatsrechtelijk leven van Nederland gepaard gaat.
Troonsafstand
Het is niet wettelijk geregeld hoe een troonsafstand precies in zijn werk moet gaan. Feitelijk gebeurt het door tekening van een document - de akte van abdicatie - waarin Beatrix als zittend staatshoofd afziet van de troon.
Met het plaatsen van haar handtekening treedt de nieuwe koning automatisch in functie, maar moet dan nog officieel worden ingehuldigd. Willem-Alexander zal dus geen handtekening hoeven te plaatsen ter aanvaarding van het koningschap. Dat is het gevolg van de wettelijke regels van de erfopvolging.
Erfopvolging
Als oudste zoon van koningin Beatrix is Willem-Alexander, Prins van Oranje, de wettelijke opvolger van zijn moeder. Niet ieder lid van de koninklijke familie is ook lid van het Koninklijk Huis en niet ieder lid van het Koninklijk Huis behoudt onder alle omstandigheden aanspraken op de troon.
Met de troonsbestijging van Willem-Alexander wordt de situatie als volgt: zijn oudste dochter prinses Catharina-Amalia is voortaan de eerste in de lijn van troonopvolging. Gevolgd door haar zussen prinses Alexia en prinses Ariane.
Pas als zij niet beschikbaar zijn, komen prins Constantijn en zijn kinderen gravin Eloise, graaf Claus-Casimir en gravin Leonore in aanmerking. Prins Friso is uit de lijn van de troonopvolging weggevallen omdat hij voor zijn huwelijk met prinses Mabel Wisse Smit geen toestemming aan het parlement heeft gevraagd.
De achtste en laatste in de lijn van troonopvolging voor het koningschap van Willem-Alexander is prinses Margriet. De kinderen van prinses Margriet verliezen nu hun recht op de troon zodra Willem-Alexander koning is, want alleen personen die tot in de derde graad familie van de koning zijn, komen in aanmerking voor troonopvolging.
Als Willem-Alexander overlijdt of troonsafstand doet vóór zijn oudste dochter achttien jaar is, kan er voor de tussenperiode een regent of regentes benoemd worden.
Inhuldiging
Volgens artikel 32 van de Grondwet moet de nieuwe koning zo snel mogelijk na de abdicatie van de oude koning worden beëdigd of ingehuldigd. Het begrip kroning kennen we in Nederland niet.
Het ligt voor de hand dat pas op de ochtend van de inhuldiging van de nieuwe koning de vertrekkende vorst zijn troonsafstand met z'n handtekening op de akte van abdicatie bezegelt. Zo ging het in 1980 met Juliana en Beatrix ook en zo wordt recht gedaan aan de regel dat de nieuwe koning zo snel mogelijk na de abdicatie wordt ingehuldigd.
De inhuldiging gebeurt in de hoofdstad Amsterdam en wel tijdens een openbare gezamenlijke vergadering van de Staten-Generaal (de Eerste en Tweede Kamer). De grondwet eist dat. Die eist ook dat de nieuwe koning dan trouw zweert of belooft aan de grondwet én een getrouwe vervulling van zijn ambt. De tekst van die eed op de grondwet is bij wet vastgesteld.
Scepter en kroon
De huidige inhuldigingsceremonie in de Nieuwe Kerk in Amsterdam stamt uit 1814 toen Willem I aantrad en kreeg haar definitieve vorm bij de inhuldiging van koning Willem II in 1840. Hoewel de plechtigheid in een kerk plaatsvindt, heeft zij geen enkel godsdienstig karakter, maar alleen staatsrechtelijke betekenis.
Bij de inhuldiging liggen op de zogeheten credenstafel de kroon, scepter en de rijksappel uitgestald. Ook de andere zogenoemde regalia, het rijkszwaard en de rijksstandaard, staan opgesteld. De scepter symboliseert het gezag van de koning, de rijksappel verbeeldt het grondgebied van de koning en het rijkszwaard staat voor de macht van de koning. De Rijksstandaard is de banier met daarop het Nederlandse wapen.
Op de tafel ligt ook een exemplaar van de Nederlandse grondwet. Ook al is er een kroon, die wordt de nieuwe koning niet op het hoofd geplaatst en die draagt hij ook nooit, zoals elders vaak wél gebeurt. Nederland kent immers geen kroning, maar een inhuldiging van de nieuwe koning.
Na de eed op de Grondwet van de koning zweren de leden van de Eerste en Tweede Kamer op hun beurt ieder afzonderlijk trouw aan de nieuwe koning.
De nieuwe koning
Strikt genomen bestaat de troonswisseling dus uit een beperkt aantal formaliteiten met als publiek hoogtepunt de inhuldigingsceremonie in de hoofdstad Amsterdam. Toch moeten er ook een paar besluiten vallen die voor het aantreden en de machtsuitoefening van de nieuwe vorst niet wezenlijk zijn, maar evengoed veel aandacht trekken.
Zo moet duidelijk worden onder welke naam Willem-Alexander zijn hoge ambt zal gaan uitoefenen. Algemeen gaat men er overigens van uit dat hij de naam Willem IV zal aannemen, maar zeker is dat niet. Ook niet vanzelfsprekend is dat prinses Máxima de titel 'koningin' zal krijgen, al gaat men ook daar van uit.
Rijtoer
Natuurlijk moet bekeken en georganiseerd worden hoe het Nederlandse volk zo optimaal mogelijk betrokken kan worden bij de troonswisseling. Uiteindelijk is het aantreden van een nieuw staatshoofd een publieke zaak.
De inhuldigingsplechtigheid kan uiteraard slechts door een beperkt aantal gasten uit binnen- en buitenland worden bijgewoond, maar het is gebruik dat de nieuwe vorst zich op de dag van inhuldiging via balkonscène en rijtoer aan het volk presenteert. Elke Nederlander kan de troonswisseling stap voor stap - via live-verslaglegging onder andere door de NOS - op radio, televisie en internet volop meebeleven.