Israëlische kiezer trekt naar centrum

Twee Israëlische politici speelden een vooraanstaande rol bij de verkiezingen gisteren: Naftali Bennett gold als favoriet, Yair Lapid is de grote winnaar. Beiden welbespraakt, jong en fris. Maar hun politieke kleur verschilt nogal. Wat is er gebeurd?

Door correspondent Monique van Hoogstraten

Bij een verkiezingsdebat vorige week sprak ik een vrouw die zei: "Ik ben gekomen om Naftali Bennett te zien."

Bennett van de uiterst rechtse partij Joods Huis was de man die bijna dagelijks in het nieuws figureerde. Dat kwam door zijn radicale uitspraken en hoe Likud daartegen fulmineerde. En het was omdat hij als een magneet werkte op veel kiezers: de jonge self-made multimiljonair die bovendien in een elite-eenheid van het leger diende.

"Maar nu ik Dov Lipman zie, ga ik op Yesh Atid stemmen", zei de vrouw. Dov Lipman staat op de lijst van de centrumpartij, van nieuwkomer Yair Lapid. Yesh Atid is met 19 zetels vanuit het niets de tweede partij van het land geworden. Lipman overtuigde de vrouw door zijn tolerante opstelling. Nee, bij nader inzien beviel dat radicale van Bennett haar toch niet.

Partnerwissel

Het verraste me hoe snel zij van politieke partner wisselde. Maar ik begreep dat ze in beiden hetzelfde zocht: een nieuw, fris geluid. Niet die oude politieke garde, die kongsi's smeedt en dan weer afbreekt - alleen maar om zelf op het pluche te kunnen blijven zitten. Over de onbetrouwbaarheid van politici en hun machtswellust bestaat in Israël enorm veel frustratie.

De vrouw, de kiezer wilde vooral iets nieuws. En dan ook nog van een partij die zegt alle tegenstellingen in Israël te willen overbruggen. Die boodschap heeft zowel Bennett als Lapid: iedereen is welkom bij ons, dwars door alle religieuze en seculiere scheidslijnen heen. Wij gaan een nieuw Israël scheppen.

Dat is een deel van wat er gisteren is gebeurd. Maar er is meer aan de hand.

Protesten

In zomer van 2011 waren er massale protesten. Mensen demonstreerden en bivakkeerden in tenten. Eerst in Tel Aviv, toen in het hele land. Ze betoogden tegen de hoge kosten voor het levensonderhoud en de hoge huren. Daartegenover staan over het algemeen lage inkomens. En ondertussen moeten al deze betogers deels tot hun ongenoegen wel drie jaar in militaire dienst, het land dienen dat hen verder niks lijkt te gunnen. En dan moeten zij ook nog eens toezien hoe de ultra-orthodoxen die plicht niet hebben, maar wel veel invloed hebben met hun luide stem en onverdraagzame gedrag.

De seculiere middenklasse, die de armoede op de agenda zette, en het ongenoegen over premier Netanyahu en zijn afbraak van sociale voorzieningen verwoordde, probeerde afgelopen zomer dat protest nieuw leven in te blazen. Dat mislukte. Het leek over, maar het ongenoegen van de straat heeft zich nu vertaald in de verkiezingsuitslag. Dat zijn de typische Lapid-stemmers. Zijn winst ging overigens zwaar ten koste van de andere middenpartij Kadima, die maar twee van zijn 28 zetels wist te behouden.

Ruk naar rechts

En wat de door iedereen voorspelde ruk naar rechts betreft: velen zeggen nu dat die kennelijk niet heeft plaatsgevonden. Ik meen dat dat een grote vergissing is. Rechts is weliswaar kleiner geworden, maar wel degelijk radicaler. Die ontwikkeling is zichtbaar binnen Likud (gematigden zijn van de lijst verdrongen door de radicale kolonistenlobby), maar ook in het speelveld van de partijen: de zeer rechtse Bennett, die toch 11 zetels heeft gekregen. De radicalisering van de partij zal ook een deel van de oude, gematigde Likud-aanhang hebben weggejaagd. Naar het midden dat zo sterk uit de verkiezingen tevoorschijn is gekomen.