'Saskia kwam er bekaaid van af'

Door redacteur Lambert Teuwissen

Ze was zijn vrouw, zijn muze, zijn bedrijfsleider. Saskia van Uylenburgh, echtgenote van Rembrandt, had een onmiskenbare invloed op het leven van de kunstenaar. Toch bestond heel lang het beeld dat zij een simpel boerenmeisje uit Noord-Holland was, in plaats van de wereldwijze burgemeestersdochter uit Leeuwarden.

"Saskia kwam er altijd een beetje bekaaid van af", stelt Ben Broos, die een nieuwe biografie van Rembrandts eerste vrouw schreef. Het boek wordt vandaag gepresenteerd, bij de opening van een tentoonstelling met Friese archiefstukken over Saskia.

"Ik vond dat de onderzoekers niet in Amsterdam en Leiden moesten blijven zitten, omdat in het archief van Leeuwarden zeer veel te vinden is", stelt Broos. "Je kunt over die 10 jaar huwelijk een compleet nieuwe biografie schrijven."

'Vrouw van de wereld'

Zo ontkracht Broos met zijn archiefonderzoek het beeld van Saskia als boerenmeisje. "Ze was een vrouw van de wereld. Haar vader was een van de voorvechters van de universiteit van Franeker, haar broers hadden gestudeerd. Ze was gewend aan de omgang met boeken. In de documenten zie je ook dat ze een mooi handschrift had."

Broos denkt dat de glorie van Rembrandt Saskia in de schaduw zette. "Dat komt door het traditionele denken over het genie Rembrandt. Zijn leerlingen zijn minder, zijn vrouwen ook. Zo gaat dat in de straling van de zon", redeneert Broos. "Maar ik denk dat Rembrandt dat niet leuk had gevonden. Ik ken geen enkele kunstenaar in die tijd die zo veel en zo vaak zijn vrouw heeft gebruikt in zijn werk. Hij volgt haar met zijn ogen."

Heldinnen

Saskia leerde de kunstenaar in 1632 kennen, toen ze beiden in de twintig waren. Zij bzocht haar neef in Amsterdam, die een kunsthandel had waar Rembrandt net aan 'De anatomische les' werkt. "Die neef denkt dat het een goede deal is om de familierelatie een beetje uit te baten om zijn zakenrelatie met Rembrandt te versterken", speculeert Broos.

Saskia en Rembrandt zijn snel verloofd en trouwen twee jaar later in Friesland, waar haar familie woont. De relatie klinkt door in het werk van Rembrandt. Rembrandt schildert Saskia regelmatig en maakt vele schetsen van haar. Daarnaast ziet Broos nog andere veranderingen.

"Zijn vrouwbeeld in schilderijen verandert ook plotseling. Voordien schilderde hij tragische mythologische vrouwen: Andromeda, die werd opgegeten, of Callisto, die werd verkracht door Zeus. Nu werden de vrouwen, die allemaal op Saskia lijken, plotseling heldinnen: Minerva, godin der wijsheid, of krijgsgodin Bellona. Het is interpretatie, maar het lijken eigenschappen die hij Saskia toedicht."

Direct

Broos zelf heeft een voorkeur voor de snelle schetsen die Rembrandt van zijn vrouw maakte. "Die zijn de meest directe uiting van de eerste reactie van de kunstenaar. Ik geloof dat er zelfs in dit fotografietijdperk niemand is die zo veel facetten van iemands leven op zo'n pakkende manier heeft weergegeven."

In het boek staat een tekening van Saskia die Rembrandt drie dagen na hun ondertrouw maakte. Ontspannen poseert Saskia voor haar man. "Als je de eerste tekening ziet, dan treft mij dat. Ook de tekeningen later op haar ziekbed; als je die goed bekijkt, word je daar koud van."

Tbc

Want Rembrandt en Saskia waren geen gelukkig leven beschoren. Hoewel het hen financieel voor de wind ging, overleden drie van hun vier kinderen kort na de geboorte. In 1642 sterft ook Saskia, aan tbc.

"Het eerste wat hij daarna doet, is een portret aanpassen dat hij 6 jaar eerder schilderde. Een geldbuidel die zij in haar handen had als symbool van luxe vervangt hij door een takje rozemarijn, symbool van eeuwige gedachtenis. Op haar hoed krijgt ze een grote bos veren, teken van ijdelheid, vergankelijkheid. Daarna schildert hij een jaar niet meer."

Ben Broos - Saskia, de vrouw van Rembrandt - WBooks - ISBN: 9789040007750