Elizabeth: koningin van de aftakeling

Door correspondent Arjen van der Horst

Precies 60 jaar geleden werd Elizabeth Alexandra Mary of Windsor de nieuwe koningin van het Verenigd Koninkrijk. De vorstin is nauwelijks veranderd. Haar koninkrijk wel.

De plek waar prinses Elizabeth hoorde dat haar vader koning George VI was overleden, zegt eigenlijk alles over haar koningschap. Op 6 februari 1952 was ze samen met haar echtgenoot prins Philip op bezoek in Kenia, toen nog een van de vele koloniën van het Britse rijk. Het was toen al een rijk in aftakeling - kroonjuweel India was enkele jaren ervoor onafhankelijk geworden - maar de Britten regeerden nog steeds in vele landen in Azië, Afrika en het Caribische gebied.

Dat zou niet lang duren. In eerste jaren van haar koningschap verklaarden meer dan twintig landen zich onafhankelijk van de Britse kroon, al bleef Elizabeth van vele ex-koloniën het nominale staatshoofd. De Britse Gemenebest werd een aftreksel voor wat eens een machtig wereldrijk was.

Symbool

De Queen is nog steeds een symbool voor veel van haar onderdanen, maar de vraag is een symbool waarvan? De vorstin stond voor de Britse eenheid en almacht en vormde een cruciaal onderdeel van de Britse identiteit. Ze vertegenwoordigde het oude (en inmiddels achterhaalde) idee van een Britania met een rigide klassenstelsel waarin iedereen zijn plaats kent, waar niemand maar een seconde hoefde na te denken wat het betekende om 'British' te zijn.

De Britse identiteit was door de eeuwen heen vervlochten met het Britse rijk en vormde in feite een paraplu. Zo kon je tegelijkertijd Brits én Pakistaans, Indiaas, Jamaicaans, Engels, Schots en Welsh zijn. Nog steeds hoor je Britse immigranten, of ze nu uit het Caribische gebied komen of Azië, zeggen dat ze 'proud to be British' zijn. Vanuit datzelfde verleden zijn er ook onderdanen die de Britse kroon als een bezettingsmacht zien - denk Noord-Ierse katholieken.

Onder druk

Maar 'Britishness' staat als nooit tevoren onder druk. Jamaica, dat dit jaar vijftig jaar onafhankelijkheid viert, heeft aangekondigd dat het afstand doet van de Britse troon en gebruikt de Diamond Jubilee om een republiek te worden. Ook de unie van het Verenigd Koninkrijk staat onder druk. De afgelopen vijftien jaar zijn de home nations Schotland, Wales en Noord-Ierland autonomer geworden, met zelfstandige parlementen en regering. Als het aan de huidige Schotse regering ligt zal Schotland zich helemaal afscheiden van het Verenigd Koninkrijk. De Schotten kunnen over een paar jaar in een referendum zelf bepalen of ze onafhankelijk worden.

Het House of Windsor is populair en het koningshuis zal deze eeuw ook nog wel uitzingen. Elizabeth II heeft een ijzeren gestel en zal waarschijnlijk nog vele jaren op de troon zitten. Maar het is denkbaar dat de Queen nog tijdens haar regeerperiode gewoon weer wordt wat eens haar verre voorganger Willem de Veroveraar was: vorst van Engeland.