Westelijke Balkan wil bij de Europese Unie, maar makkelijk gaat het niet

• Guus Boeren

  redacteur Europese Unie

• Tijn Sadée

  correspondent Europese Unie

"Laat u niets wijsmaken: de uitbreiding van de Europese Unie is puur een politiek proces, en niet gebaseerd op de waardering die een land dat bij de EU wil eigenlijk verdient." Die felle uitspraak deed de voorzitter van het Servische parlement, Ana Brnabic, in een debat op een conferentie over EU-uitbreiding.

In Brussel vinden tal van dit soort evenementen plaats, in opmaat naar de Westelijke Balkan-top van vanavond waar EU-lidmaatschap hoog op de agenda staat. Lid worden van de EU is voor Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kosovo, Noord-Macedonië, Montenegro en Servië een grote wens.

Maar al jarenlang komt daar weinig van terecht. Elke stap in het uitbreidingsproces moet namelijk door alle 27 EU-landen worden goedgekeurd, waardoor het proces bij een enkele tegenstem wordt vertraagd. Noord-Macedonië zit daardoor inmiddels zelfs al 20 jaar in de wachtkamer. Dat land diende in 2004 zijn aanvraag in.

Vanwege de oorlog in Oekraïne maakt de EU nu weer haast met uitbreiding. Daardoor komt er voor de landen op de Westelijke Balkan weer beweging in het proces.

'Merit-based'

Toch zijn die landen er nog niet helemaal gerust op. De EU hamert er telkens op dat de uitbreiding alleen gebaseerd is op verdiensten: merit-based, in Brussels jargon. Maar de Servische parlementsvoorzitter Brnabic vindt dat de EU dat niet waarmaakt en van uitbreiding een politiek proces heeft gemaakt.

Op de Balkan heerst het gevoel dat de EU met twee maten meet. Er wordt gezegd dat het een eerlijk proces is, gebaseerd op de voorwaarden. Maar in de praktijk zijn er vaak politieke redenen voor vertraging.

Vergrootglas

Afgelopen week nog weigerde Kroatië een specifiek onderhandelingshoofdstuk met Montenegro te sluiten vanwege bilaterale problemen. En zo lag Griekenland lang dwars bij Noord-Macedonië, dat uiteindelijk zelfs zijn naam veranderd heeft om de Grieken tegemoet te komen. Inmiddels is het Bulgarije dat Noord-Macedonië tegenhoudt.

Maar de landen op de Westelijke Balkan moeten ook zelf nog veel hervormen om aan de Europese eisen te voldoen. Niet alle landen op de Balkan nemen dat ter harte. De Europese Commissie schreef dit jaar dat de hervormingen in Bosnië en Herzegovina zijn vastgelopen.

Ook Servië ligt onder een vergrootglas. Dat land zoekt naast hechtere banden met de EU ook naar partnerschappen met China en Rusland.

"Er is maar één win-winscenario", zegt Jakov Milatovic, president van Montenegro. "Het land dat erbij wil moet leveren, dus hervormen, en de EU moet het land daarvoor eerlijk belonen."

Want de voordelen van EU-lidmaatschap zijn voor de landen enorm. De hoop is dat EU-lidmaatschap vrede en stabiliteit zal brengen in een regio die historisch gezien het "kruitvat van Europa" wordt genoemd.

Mouwen opstropen

Ook de Europese markt is aantrekkelijk. Met zo'n 450 miljoen inwoners is de Europese Unie de grootste interne markt ter wereld. Voor kandidaat-lidstaten betekent een lidmaatschap dus ook grote economische kansen.

De nieuwe Europese strategie is om de landen al stukje bij beetje van deze economische voordelen te laten profiteren. Als een land de juiste stappen zet, krijgt het daar bijvoorbeeld gedeeltelijke toegang tot de Europese markt voor terug. Zo wil de Europese Commissie de landen stimuleren om vaart te maken met hervormen.

Er moet nog veel werk worden verzet voordat de zes Balkanlanden uiteindelijk EU-lid kunnen worden. "Laten we de mouwen opstropen", zei Eurocommissaris voor uitbreiding, Marta Kos, bij het debat in Brussel. Ze memoreerde het moment dat haar eigen land Slovenië lid werd in 2004: "Toen ontkurkten we op straat de flessen."