Bashar al-Assad: van timide oogarts tot meedogenloos dictator

• Petra Steenhoff

  Redacteur online

• Wilco Tielemans

  Redacteur online

Bij zijn aantreden in 2000 hoopten Syriërs op een modernere en mildere leider dan zijn vader. De destijds 34-jarige Bashar al-Assad was jong, arts en had jarenlang in Londen gewoond. Hij zou Syrië moderniseren, werd gedacht.

Die hoop vervliegt al snel. Assad ontpopt zich tot een klassieke dictator, die een groot deel van de bevolking met hulp van het leger en de geheime dienst onderdrukt. Democratie beschouwt hij als een modegril en al snel stromen de gevangenissen weer vol met 'andersdenkenden'.

Oogheelkunde

Bashar al-Assad wordt geboren in een familie van Alawieten in Damascus. De Alawieten vormen een sjiitische minderheid in het overwegend soennitische Syrië. De vader van Bashar, Hafez al-Assad, is beroepsofficier en maakt snel carrière in het leger.

In 1970, als Bashar 5 jaar is, pleegt zijn vader een staatsgreep. Hij blijft daarna 29 jaar aan de macht en regeert Syrië met harde hand. Bashar heeft een oudere broer, Bassel, die van jongs af aan wordt klaargestoomd om zijn vader op te volgen.

De ingetogen en zelfs ietwat verlegen Bashar heeft daardoor de mogelijkheid zelf te kiezen wat hij wil studeren. In 1982 begint hij aan een studie geneeskunde aan de universiteit van Damascus. In 1992 vertrekt hij naar Londen voor een postdoctorale studie oogheelkunde. Een oud-collega daar beschrijft hem later als een rustige en hardwerkende arts, die graag naar muziek van Phil Collins luistert.

Zijn leven verandert ingrijpend als zijn oudere broer Bassel in 1994 om het leven komt bij een auto-ongeluk als hij een vlucht naar Europa wil halen. Plotseling zijn alle ogen op de tweede zoon Bashar gericht; hij is nu de aangewezen opvolger van zijn vader.

Bashar gaat naar de militaire academie in Homs waar hij aan een militaire bliksemcarrière begint. Binnen enkele jaren klimt hij op tot kolonel. Daarnaast krijgt hij een taak als adviseur van zijn vader en leidt hij een campagne tegen corruptie. Dat maakt het hem mogelijk alvast een aantal potentiële politieke rivalen uit te schakelen.

Als zijn vader in 2000 overlijdt, is Bashar 34. Hij is dan een half jaar getrouwd met Asma Akhras, een Syrische die is opgegroeid in Groot-Brittannië. De twee hebben elkaar zeer waarschijnlijk in Londen leren kennen.

Volgens de wet is Bashar al-Assad nog te jong om president te worden: 40 is de minimale leeftijd. Dus wordt de wet snel aangepast en worden verkiezingen uitgeschreven. Die zijn een farce: Bashar al-Assad is de enige kandidaat en krijgt bijna 100 procent van de stemmen.

Op 17 juli 2000 legt hij de eed af. De jonge president belooft het allemaal anders te doen, met economische hervormingen en meer vrijheid voor burgers.

Het land is dan al bijna 30 jaar een politiestaat, waar andersdenkenden worden gevangengezet, gemarteld en vermoord. Dieptepunt is de massaslachting door regeringstroepen in 1982 tijdens een protest in Hama. Het officiële dodental staat op 700, maar mensenrechtenorganisaties en de Syrische oppositie spreken van een bloedbad met vele duizenden doden.

Syrië hoopt dat een nieuwe, jonge president, die zelfs een tijd in het buitenland heeft gewoond, meer vrijheid brengt. En het begin is veelbelovend. In zijn eerste toespraak als president valt het woord 'democratie' verschillende keren. Ook spreekt Bashar over de noodzaak van constructieve kritiek en transparantie. Daarnaast laat hij een aantal politieke gevangenen vrij en wordt het toezicht op de media enigszins versoepeld.

Maar de lente van Damascus is van korte duur. Een jaar nadat Assad aan de macht is gekomen, stromen de gevangenissen weer vol met politieke tegenstanders, journalisten en mensenrechtenactivisten. De gevreesde veiligheidsdienst Mukhbarat krijgt vrij spel en hervormingen blijven uit.

Arabische Lente

Als begin 2011 de Arabische Lente vanuit Tunesië overwaait naar Syrië, onderdrukt Assad de opstand keihard. Demonstranten worden zonder pardon neergeschoten. Het Syrische leger schiet hele stadswijken kapot die door de opstandelingen als uitvalsbasis worden gebruikt. Een jarenlange burgeroorlog ontwricht het land en geeft terreurbewegingen als Islamitische Staat vrij spel.

Ook worden massaslachtingen aangericht, zoals in Houla. In deze plaats bij Homs werden in mei 2012 meer dan honderd willekeurige burgers geëxecuteerd, onder wie meer dan vijftig kinderen. Assad gebruikt volgens waarnemers zelfs chemische wapens tegen zijn eigen bevolking.

Burgeroorlog

De internationale druk op Syrië is groot, maar onder meer door een Russisch veto bij de Verenigde Naties komt het nooit tot een georganiseerde internationale interventie. Russische vliegtuigen en sjiitische milities uit onder meer Iran en Libanon vechten met het Syrische leger tegen een lappendeken aan seculiere, gelovige en jihadistische strijders. Het verzet tegen Assad raakt op sommige plekken ook onderling in gevecht en alle buurlanden van Syrië raken direct of indirect bij de strijd betrokken.

In steden als Aleppo en Homs staat weinig meer overeind en miljoenen mensen slaan op de vlucht. Verreweg de meeste vluchtelingen gaan naar de buurlanden van Syrië, maar ook in Europa wordt een veilig heenkomen gezocht.

Na jaren burgeroorlog en honderdduizenden slachtoffers blijft Assad aan de macht in Syrië, al hebben Koerdische milities en door Turkije gesteunde rebellen het voor het zeggen in de grensgebieden in het noorden. Bashar al-Assad laat zich weer in het openbaar zien aan het deel van de bevolking dat hem steunt.

Vlucht uit Damascus

Assad dacht zijn land onder controle te hebben, maar eind vorige maand valt plots de ene stad na de andere in handen van een goed uitgerust en georganiseerd Hayat Tahrir al-Sham (HTS), dat voortkomt uit de terreurbeweging al-Qaida en andere strijdgroepen. Na veroveringen in het onrustige noorden, staan de rebellen eind vorige week ook ineens in de buitenwijken van Homs.

In Damascus moeten alle alarmbellen zijn afgegaan bij Assad en zijn getrouwen. Bondgenoten Hezbollah, Iran en Rusland zijn zelf te verwikkeld in conflicten om de snelle opmars van HTS te stoppen. Er komen berichten naar buiten van regeringsmilitairen die vluchten, zich overgeven of zelfs overlopen naar HTS.

Deze zondagochtend zijn beelden te zien van plunderaars in het paleis van Assad in Damascus. De hoofdstad lijkt zonder grote slag te zijn gevallen. Berichten over slachtoffers zijn er nauwelijks.

Waar Assad nu is, is onbekend. Hij is met onbekende bestemming vertrokken, zo luiden de berichten die inmiddels zijn bevestigd door de Russische minister Lavrov.