Twee maanden tot zzp-handhaving: 'Aan welke regels moet ik me houden?'

• Billie Slagboom

  redacteur economie

"Poe, dat wisselt erg," zegt een freelance-beveiliger (20) bij een datacentrum. Hij is bezig de zzp-check in te vullen van het ministerie van Sociale Zaken, maar zou bij veel vragen zowel ja als nee kunnen invullen. "Soms heb ik langer dezelfde opdrachtgever, soms meerdere. Het ligt eraan wat ik kan vinden."

Na tien vragen blijkt hij zes kenmerken van een zzp'er te hebben, en vier van een werknemer. Ook muziekdocent Johan van der Zwet doet de check. De uitslag is 50/50. "Nou leg het maar uit, aan welke regels moet ik me houden?"

Over precies twee maanden gaat de Belastingdienst meer handhaven op schijnzelfstandigheid. En hoewel de overheid belooft in 2025 niet "hysterisch" te gaan controleren, is er nog altijd veel onrust bij zzp'ers.

Bedrijven willen ze graag in loondienst, en sommige spelen in op de onrust met advertenties. "Lastige toekomst voor zzp'ers? Kom in dienst bij...". Maar veel zzp'ers willen zzp'er blijven, vanwege de vrijheid die het hen biedt.

'Geen optelsom'

Een paar weken terug publiceerde de Belastingdienst het zogeheten afwegingskader, maar dit brengt voor sommige zzp'ers en opdrachtgevers nog niet genoeg duidelijkheid. Ook de nieuwe ondernemerscheck leidt tot vraagtekens.

"Het is geen optelsom," zegt universitair docent arbeidsrecht Niels van der Neut van de Universiteit van Amsterdam. "Het kan zijn dat je vijf of zes omstandigheden hebt die de kant van zelfstandig ondernemerschap op wijzen, maar dan toch geen zzp'er bent. Als je bent ingebed in de organisatie, of de opdrachtgever zegt hoe je je werk moet doen, dan kan je toch werknemer zijn."

"De Belastingdienst zet in op voorlichting," vertelt Van der Neut. "Ze hopen dat partijen zelf verantwoordelijkheid gaan nemen." Hij is nog sceptisch over het succes van deze aanpak. "Ik hoop dat het werkt, maar op het moment dat het over geld gaat, denk ik niet dat men die gedeelde verantwoordelijkheid neemt."

De wet vindt hij wel duidelijk. "Ik denk dat veel mensen tot hetzelfde antwoord zouden komen, als je iemand op straat voorlegt of iemand zzp'er is of niet." Hij denkt dat er maar weinig zzp'ers in een grijs gebied vallen.

"Mensen zijn gewend dat de afgelopen acht jaar bijna alles kon, omdat er geen handhaving was. En freelancen was voor alle partijen goedkoper." Maar een groot deel van de huidige zzp'ers is dat eigenlijk niet, denkt Van der Neut. "Dat is ook het lastige, dat het om zo'n grote groep gaat."

Ziek en piek

Terwijl veel bedrijven ondertussen aan het onderzoeken zijn of en hoe ze nog met zzp'ers kunnen werken in het nieuwe jaar, zijn er ook steeds meer ondernemingen die aankondigen te stoppen met freelancers.

Een kwart van de zzp'ers loopt hierdoor al opdrachten mis, onderzocht bemiddelingsbureau Headfirst in september. "En dat is sindsdien alleen maar toegenomen," ziet Cristel van de Ven, voorzitter van Vereniging Zelfstandigen Nederland. "Ze zeggen nu wel dat ze soepel gaan beginnen, maar onderwijl is er niets veranderd aan de regels waar men naar gaat kijken, vandaar de onrust."

Muziekdocent Van der Zwet koos ervoor om drie dagen per week in loondienst te gaan. "Ik wilde niet meemaken dat ik halverwege het schooljaar opeens van opdrachtgevers hoor dat ze het niet meer aandurven, en dan geen inkomen meer heb."

Geert Sijtzma van bewakersbedrijf ISA Security stopte al met het inhuren van meer dan de helft van zijn zzp'ers. "Zzp'ers voldoen bij ons niet aan de eisen van de wet," vertelt hij. "Ze dragen onze kleding, krijgen instructies van ons. Er is altijd een gezagsverhouding." Hij wil alleen nog een flexibele schil van freelancers hebben.

Het stoppen met zzp'ers behalve bij 'ziek en piek' wordt door veel organisaties als nieuwe richtlijn aangehouden. Maar ook het inzetten van freelancers bij uitval door ziekte of op piekmomenten kan straks vaak niet meer.

Als de zzp'er dan hetzelfde werk doet in dezelfde omstandigheden als de werknemer die hij vervangt of aanvult, kan hij nog steeds schijnzelfstandige zijn. "Dat kan dan niet als zzp'er," zei minister Van Hijum hierover in de Tweede Kamer.

Sijtzma zou het beter vinden als de Belastingdienst zzp'ers gaat controleren in plaats van opdrachtgevers. "Het is van de zotte eigenlijk, want wij wilden niet dat onze werknemers zzp'er werden. Ze wilden zelf zelfstandigen zijn."