Meer verzet tegen staalslakken als bouwstof: 'Langzame milieuramp'

• Tobias van der Valk

  redacteur Binnenland

Omwonenden van bouwlocaties en de politiek maken zich steeds meer zorgen over het gebruik van staalslakken. Dat zijn grijze steenachtige korrels die worden gebruikt als vervanger van zand bij de bouw van bijvoorbeeld wegen. Staalslakken komen als restproduct uit de hoogovens van Tata Steel in IJmuiden.

Elk jaar moet het bedrijf naar eigen zeggen van zo'n 650.000 ton staalslakken af. Dat gebeurt deels door het te verkopen als bouwstof. Volgens de overheid en Tata Steel is dat veilig, maar toch groeit het verzet ertegen. Tegenstanders wijzen erop - ondersteund door onderzoek van het RIVM - dat de staalslakken tot serieuze milieuschade kunnen leiden.

Zware metalen

In verschillende provincies werden afgelopen maand kritische vragen gesteld door politieke partijen. Ook bevestigt het Waterschap Vallei en Veluwe aan de NOS dat het een dossier heeft ingediend bij het Openbaar Ministerie omdat het vermoedt dat er strafbare feiten zijn gepleegd met staalslakken bij een vuilstort in Eerbeek. In de Tweede Kamer is er inmiddels een oproep van GroenLinks-PvdA, Partij voor de Dieren, D66 en SP om het gebruik van staalslakken te verbieden.

Een van de plekken waar het verzet zich lokaal heeft georganiseerd, is Spijk in Gelderland. Daar werd een aantal jaar geleden bij de uitbreiding van een golfclub 700.000 ton staalslakken - dus ongeveer een jaarproductie van Tata Steel - gestort door een aannemer.

Een jaar later bleek dat de staalslakken niet waren afgedekt. Omwonenden kregen luchtwegklachten en bloedneuzen en vermoeden dat dit met de staalslakken te maken heeft, zo laten meerdere bewoners weten aan de NOS. Ook het waterschap trok aan de bel nadat verhoogde metingen van zware metalen waren geconstateerd. De staalslakken werden vervolgens verplaatst naar een berg even verderop. Daar zijn ze beter afgeschermd, maar een definitieve oplossing is er nog altijd niet.

Op deze plaatsen in Nederland liggen staalslakken:

Iets vergelijkbaars gebeurde in Eerbeek, waar een zonnepark werd gebouwd op een laag staalslakken. Ook daar kregen omwonenden gezondheidsklachten waaronder bloedneuzen. In de sloten om de afvalberg heen werd het water bovendien wit en werden pH-waardes gemeten "vergelijkbaar met een gootsteenontstopper", zo berichtte Omroep Gelderland.

"Er is hier sprake van een milieudelict", zegt Corine Kapenga van de actiegroep Natuurlijk Schoon Eerbeek. Kapenga begrijpt niet dat staalslak als bouwproduct gebruikt mag worden. "Er is hier een giftige cocktail die terechtkomt in het grondwater."

De provincie en het waterschap namen in Eerbeek maatregelen om te voorkomen dat de omgeving verder vervuild raakte. Zo werd er een ringsloot gegraven om het giftige water op te vangen.

Geruststellend bedoelde woorden van de provincie Gelderland dat de situatie goed gemonitord wordt en onder controle is, willen er bij Kapenga niet in. "We lezen in monitoringsrapporten dat de toetsingswaarden van allerlei zeer schadelijke stoffen worden overschreden. Wij zijn juist heel gealarmeerd."

'Traag proces'

Die monitoringsrapporten uit Eerbeek legde de NOS samen met meetgegevens uit Spijk voor aan toxicoloog Paul Scheepers, verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. "De hoge pH-waarde van het water in Eerbeek valt op", zegt Scheepers. "Het witte water met deze extreme pH-waarde maakt elke vorm van leven erin onmogelijk."

In Spijk is de situatie minder acuut. Daar zijn weliswaar hogere waardes van zware metalen gemeten, maar niet zo ernstig dat dit op korte termijn tot grote schade leidt.

Scheepers maakt zich voor beide locaties vooral zorgen over het vrijkomen van stoffen uit de staalslakken op lange termijn. "Die uitloging kan lang doorgaan en het is moeilijk te voorspellen. Er kan tientallen jaren overheen gaan. Je kunt dit zien als een langzame milieuramp."

Ook wijst hij erop dat er nog heel veel niet gemeten is. "In de metingen die zijn gedaan ontbreken veel van de meest zorgwekkende stoffen." Hierdoor is het lastig om een goed beeld te krijgen van de problemen.

De zorgen van omwonenden en waterschappen zijn ook in Den Haag opgemerkt. Toch lijkt dit kabinet voorlopig niet van plan om wetgeving verder aan te scherpen.

Staatssecretaris Jansen van Milieu zegt in een reactie dat het voorlopig mogelijk blijft om staalslakken te gebruiken, "maar wel op de juiste wijze". Wat er in bijvoorbeeld Spijk en Eerbeek is gebeurd, betreurt Jansen. "Ik vind het vervelend voor de mensen en we gaan kijken hoe we ermee omgaan."

Vanaf 2026 geldt er een meldplicht voor het gebruik van staalslakken. De PVV-staatssecretaris denkt dat dat gaat helpen. "Dan kan vooraf een inschatting worden gemaakt of het verstandig is."

Rijkswaterstaat zegt in een reactie op vragen van de NOS "niet uit te sluiten" staalslakken te gaan gebruiken voor "toekomstige waterwerken".

'Niet volgens juiste voorwaarden toegepast'

"Staalslak is een circulair bijproduct en wordt in heel Europa al vele jaren als gecertificeerde secundaire bouwstof ingezet", laat Tata Steel in een reactie weten. "Helaas hebben zich in Nederland enkele situaties voorgedaan waarbij staalslak niet is toegepast volgens de juiste toepassingsvoorwaarden. Dat heeft terecht geresulteerd in zorgen bij omwonenden."

"In april 2024 heeft de toenmalige staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat aangegeven een informatieplicht in te willen stellen waarbij drie aanvullende handelingsperspectieven zijn genoemd, waar wij ons goed in kunnen vinden', aldus het bedrijf.