Concubine, non, keizerin: tentoonstelling over China's enige keizerin Wu Zetian

De mannelijke zon en de vrouwelijke maan boven een lege vlakte. Dat was het Chinese karakter dat Wu Zetian voor zichzelf uitkoos toen ze in de zevende eeuw na Christus tegen alle verwachtingen en tradities in de troon besteeg. Het was het perfecte symbool voor de almacht en het unieke verhaal van de enige keizerin die China ooit heeft gekend. Vanaf vandaag is er in Keramiekmuseum Princessehof in Leeuwarden een tentoonstelling te zien over haar uitzonderlijke leven.

Alleen al het feit dat we haar naam kennen bewijst hoe uitzonderlijk haar leven was. Vrouwen moesten het zonder eigen voornaam stellen in haar tijd, 1400 jaar geleden. In teksten worden ze slechts aangeduid met de familienaam en een beschrijving ontleend aan hun functie, status of schoonheid. 'Betoverende juffrouw' dus, of 'Dame van stralend gezag'. Een vrouwelijke benaming voor de functie van keizer bestond al helemaal niet.

Op de tentoonstelling komt naar voren hoe doortastend en geraffineerd Wu moet zijn geweest om als burgermeisje op te klimmen in het wespennest van het keizerlijke hof tot de hoogste positie. Shakespeares koningsdrama's of Game of Thrones zijn er niets bij.

"Ze is eerst echt als een moordlustige tiran en een vreselijk persoon afgeschilderd, maar er wordt nu genuanceerder over haar gedacht", zegt conservator Denise Campbell. "Ze is over lijken gegaan, maar dat was niet ongebruikelijk."

Wu (624-705) kwam als 14-jarige als concubine aan het hof. In de harem van 122 vrouwen lijkt ze maar weinig indruk te hebben gemaakt in het wedijveren om de gunst van de keizer: ze bleef kinderloos steken op een lage rang. Wel raakte ze op goede voet met de kroonprins toen de keizer hulpbehoevend werd en zij beiden onder de weinigen waren die nog in de slaapvertrekken kwamen.

Dat voordeel leek te verdampen toen de keizer overleed en Wu volgens gebruik naar een klooster werd gestuurd. Hofintriges leidden er echter toe dat ze werd teruggehaald: de echtgenote van de nieuwe keizer wilde zijn affectie voor Wu gebruiken om een wig te drijven tussen hem en zijn favoriete concubine. Juist Wu zou triomferen in die machtsstrijd.

Campbell: "Wu had twaalf jaar ervaring aan het hof en wist hoe het er daar aan toeging. En ze wist hoe ze het hart van de keizer moest veroveren. De zittende keizerin is toen verbannen en Wu trad aan."

Toen ook deze keizer ziek werd, domineerde Wu naast hem zelf twintig jaar het hof. Na zijn dood wist Wu hun kinderen op een zijspoor te manoeuvreren en in 690 greep ze uit eigen naam de macht.

Haar machtsperiode typeert Campbell als een bloeitijd voor het vroege China, vol florerende handel, technologische vernieuwingen, landbouwhervormingen en betere posities aan het hof voor vrouwen en lagere klassen. Wu's afkomst zal daarbij geholpen hebben.

"Als kind van een handelaar had ze op jonge leeftijd al veel van het rijk gezien en had ze dus een heel andere bagage dan tijdgenoten die alleen aan het hof hadden gewoond", redeneert Campbell. "Ze is veertig jaar aan de macht geweest in een gigantisch land als China. Om alle politieke strubbelingen en grensconflicten in goede banen te leiden moet ze wel heel kundig geweest zijn."

Toch werd Wu in het verleden daarbij vaak afgeschilderd als slinks en meedogenloos. Iemand die de keizerin en de geliefde concubine weg wist te krijgen met laster over zwarte magie en er niet voor terugdeinsde haar eigen babydochter te vermoorden om rivalen te kunnen beschuldigen.

Zwartgemaakt

Campbell ziet die verhalen als propaganda van tijdgenoten die haar zwart probeerden te maken. "Er wordt vaak gedaan alsof haar gedrag iets bijzonders was, maar de keizer die haar naar het hof haalde had zijn troonopvolger en twee broers vermoord om zelf keizer te worden. Het was dus niet uitzonderlijk dat machtswisselingen met geweld gepaard gingen, maar bij mannen deed men alsof het erbij hoorde."

Campbell ziet in Wu juist iemand die terughoudend te werk ging. "Om haar positie als vrouwelijk heerser te verzekeren stonden de eerste jaren van haar heerschappij in het teken van het uitschakelen van politieke gevangenen door haar geheime politie. Maar op het moment dat haar positie bestendigd is, houdt ze er mee op. Ze is geen gewelddadig heerser, het is pragmatisch."

Wu zal misschien vermoed hebben dat de geschiedenis milder over haar zou oordelen, want ze gaf opdracht het traditionele grafschrift bij haar tombe leeg te laten. "Ze heeft gezegd: ik wil niet door mijn tijdgenoten beoordeeld worden. Ik wil dat het gebeurt door toekomstige generaties, dus laat die steen maar leeg."