Uitvoeringsinstanties zoals UWV worden toch niet ontzien bij bezuinigingen
Marlotte Roldaan
redacteur Den Haag
Het merendeel van de ministeries is van plan toch te bezuinigen op de organisaties die het beleid moeten uitvoeren. De coalitiepartijen spraken in het Hoofdlijnenakkoord af dat deze zogeheten uitvoeringsinstanties, zoals het UWV en DUO, 'ontzien' moesten worden, maar uit een rondgang van de NOS blijkt dat de meeste ministeries toch willen snijden in de budgetten van deze organisaties.
PVV, VVD, NSC en BBB vinden dat het aantal ambtenaren te hard is gegroeid de afgelopen jaren. Tussen 2018 en 2022 steeg het aantal medewerkers van de Rijksoverheid met 22 procent. Dat willen de partijen terugdraaien. Volgend jaar moet er al 240 miljoen euro minder worden uitgegeven aan het ambtenarenapparaat bij het Rijk. Uiteindelijk moet er 1 miljard euro bezuinigd worden.
Dat mocht echter niet ten koste gaan van de uitvoering van beleid, werd afgesproken. Uitvoeringsorganisaties voeren wetten en beleid uit en hebben direct met burgers te maken, zoals het UWV voor uitkeringen en DUO voor studiefinanciering.
Toch zei minister Heinen van Financiën tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen vorige week dat de departementen ook mogen snijden in de uitvoering om het doel van 22 procent te halen.
Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken, dat deze bezuinigingen coördineert, kunnen beleid en uitvoering niet los van elkaar worden gezien. "Voorop staat dat dit op een realiseerbare en verantwoorde manier zal plaatsvinden", zegt een woordvoerder.
Versimpelde regels
Dat is het ministerie van Sociale Zaken van NSC-minister Van Hijum dan ook van plan. Een woordvoerder zegt dat het ministerie hierover in gesprek is met het UWV en de Sociale Verzekeringsbank (SVB). Het ministerie wil de bezuiniging realiseren met versimpelde regels en efficiënter werken.
Een woordvoerder van het UWV bevestigt dat er gesprekken zijn over mogelijkheden om "een bijdrage te leveren" vanaf 2026. De uitkeringsinstantie ziet mogelijkheden. "Met bijvoorbeeld vereenvoudiging van wet- en regelgeving kunnen we zowel besparingen realiseren als de dienstverlening aan burgers verbeteren", aldus de woordvoerder.
"Maar dan moet je wetten en regels ook echt versimpelen", zegt Maarten de Jong, universitair docent overheidsfinanciën aan de Erasmus Universiteit. Hij is sceptisch over de voorgenomen bezuinigingen. "De tijd die het bijvoorbeeld kost voor het UWV om mensen op arbeidsongeschiktheid te keuren is drie keer zo groot als 25 jaar geleden. Die trend zou je dan moeten keren."
'Beetje bij beetje'
De uitvoering van beleid door instanties staat onder druk doordat de regels vaak te ingewikkeld zijn en er niet genoeg mensen zijn. Daar waarschuwde de Algemene Rekenkamer vorig jaar opnieuw voor.
Eerder pakten bezuinigingen op de uitvoering niet goed uit, constateerde bijvoorbeeld de parlementaire commissie die onderzoek deed naar uitvoeringsorganisaties in de nasleep van de toeslagenaffaire.
De verschraling van de uitvoering is volgens De Jong in het verleden "sluipenderwijs gegaan, door steeds een beetje naar beneden bij te schroeven". Zijn zorg is dat dat nu ook gaat gebeuren: "Elk jaar een beetje, zonder dat het ogenschijnlijk pijn doet. Dan merk je niet dat je aan het verschralen bent. Totdat er een keer iets onverwacht gebeurt, dan heb je geen ruimte meer om een probleem aan te pakken."
Halve procenten
Op het ministerie van Economische Zaken geldt dat alle uitvoeringsinstanties efficiënter moeten gaan werken. Dat moet een besparing van een half procent opleveren. Instanties die onder dit ministerie vallen zijn de Autoriteit Consument & Markt en het Centraal Planbureau. Een woordvoerder van het ministerie wil deze 'korting' geen bezuiniging noemen, maar van de organisaties wordt wel een bijdrage verwacht.
Er kan echt wel efficiënter gewerkt worden, vindt De Jong. "En bezuinigingen kunnen ook leiden tot creativiteit of tot prioriteiten stellen. Maar dan geldt dat een grote omslag beter is, een flinke hap in één keer is verstandiger omdat de instanties dan grotere plannen kunnen maken. Ik zeg dus niet dat het niet kan, maar het gaat nu op een onverstandige manier."
Bij het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur krijgt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) vanaf volgend jaar ook een half procent minder. Wat dat gaat betekenen voor de toezichthouder, die al te maken heeft met tekorten, is nog niet duidelijk. De NVWA houdt onder meer toezicht op de veiligheid van producten en doet controles op boerderijen en slachtbedrijven.
Borrels en lunches
Een aantal ministeries heeft de plannen nog niet uitgewerkt, maar houdt de optie open om te bezuinigen op de uitvoering. Zo ook het ministerie van Onderwijs, waaronder DUO valt. Op het ministerie zijn nog geen keuzes gemaakt, maar instanties worden wel gemaand na te denken "of zij kansen zien om werk slimmer uit te voeren en kosten te besparen".
De ministeries van Buitenlandse Zaken en Volksgezondheid weten nog niet of uitvoeringsorganisaties ook worden geraakt.
Het grootste deel van de besparing komt overigens van de ministeries zelf. Zo wordt er volgend jaar bezuinigd op zaken als communicatie, externe inhuur van personeel en het automatisch vervangen van vertrekkende ambtenaren. Ook wordt op sommige ministeries beknibbeld op borrels en lunches.
