Toezichthouder: controle op AIVD en MIVD neemt tijdelijk flink af

• Bauke Haanstra

Vanaf 1 juli wordt het toezicht op de Nederlandse inlichtingendiensten tijdelijk een stuk afgeschaald. Dan gaat namelijk een nieuwe wet in werking waarvan de toezichthouder zegt dat ze er nu nog niet aan voldoen kan.

De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) mag als een van de weinige instanties meekijken met wat de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) doen. Die CTIVD geeft nu aan haar werk na 1 juli niet goed meer te kunnen doen, de simpele reden: er is onvoldoende kantoorruimte beschikbaar voor de uitvoering van de nieuwe plannen.

Toezicht verschuift

De wet houdt in dat de toezichthouder niet meer vóór een inlichtingenoperatie checkt of deze aan alle regels voldoet, maar gaat meekijken met de diensten wanneer de operatie al begonnen is. Volgens secretaris-directeur van de CTIVD Kristel Koese is dat in de basis geen slecht idee: "Deze manier van controle past veel meer bij de dynamische manier van werken van de inlichtingendiensten."

De plannen gelden alleen voor operaties van de diensten die te maken hebben met het vergaren van informatie over landen met een vijandelijk cyberprogramma. Dat zijn bijvoorbeeld landen als Rusland en China.

Toch heeft de CTIVD dus ook kritiek, in een interview met NRC zei Koese recent al: "Onze ruimte is nu al te klein voor onze huidige werkzaamheden." Door de nieuwe regels moet de toezichthouder meer specialisten aannemen en daarvoor is dus geen ruimte.

Een nieuwe ruimte vinden is bovendien makkelijker gezegd dan gedaan. Koese: "Er moet een nieuwe plek gevonden worden, die moet verbouwd en stevig beveiligd worden en dan moeten we de nieuwe specialisten nog werven. Die specialisten moeten vervolgens nog gescreend worden. Daarnaast moet alle ICT dan nog op orde gebracht worden."

Volgens de secretaris-directeur zou de CTIVD in het beste geval pas vanaf 1 januari weer haar werk goed uit kunnen voeren.

Niet eerder gebeurd

Volgens cyber-expert Bert Hubert, die zelf ooit werkte voor een andere toezichthouder van de diensten, krijgen we nu een bijzondere situatie: "Ik kan me geen eerder moment herinneren waarin de Nederlandse overheid wel van start ging met zo'n wet zonder dat het toezicht geregeld was. Dat is uniek."

Volgens Hubert kan de wet gemakkelijk uitgesteld worden: "We hebben jaren onder die oude wet geleefd. Nu een paar maanden wachten kan dus heus nog wel." De cyberexpert hekelt de nieuwe wet sowieso: "Toestemming krijgen vóór operaties is veel efficiënter dan tijdens. Het is heel namelijk moeilijk om experts te vinden die lopende operaties kunnen controleren." Hubert geeft aan dat hij de wet als een achteruitgang ziet.

Sneller en wendbaarder

In een Kamerbrief schreven premier Rutte en de ministers De Jonge, van Binnenlandse Zaken, en Ollongren, van Defensie, gisteren dat ze inmiddels met de CTIVD in gesprek zijn over een mogelijke locatie als kortetermijnoplossing. Bovendien gaan de ministers ervan uit dat de CTIVD langzaam in deze nieuwe regels zal kunnen groeien en niet gelijk met werk overvallen wordt.

De AIVD zegt in een korte reactie tegen de NOS dat de wet nodig is om de nationale veiligheid te waarborgen en de slagkracht van de dienst te vergroten. "Door de nieuwe regels kunnen de AIVD en de MIVD aan de voorkant sneller en wendbaarder opereren maar kan de CTIVD ook ingrijpen wanneer zij dat nodig vinden."

In de Tweede Kamer was vandaag een gesprek met de CTIVD. Daarbij was ook SP-kamerlid Michiel van Nispen. Hij laat weten de situatie goed in de gaten te blijven houden: "Dit is een wet die volgens de inlichtingendiensten cruciaal is en nu niet ten volle benut kan worden. Ik moet er maar op vertrouwen dat zij niet over de schreef gaan zonder het toezicht."