Witwassen, fraude en verborgen camera's: documentaire schokt Denen
Een advocaat met banden in de Deense onderwereld krijgt wroeging en biedt aan om informant te worden voor een groep journalisten. Tien maanden lang wordt elk gesprek op haar kantoor geregistreerd door verborgen camera's. Het gevolg is een ontluisterende blik achter de schermen. Boven- en onderwereld in Denemarken blijken hevig met elkaar vervlochten.
Het lijkt een scenario geknipt voor een van de vele geroemde Scandinavische misdaadseries. Maar in plaats van fictie is The Black Swan een documentaireserie, die deze week de gesprekken van Denen bij de koffieautomaat domineert.
Martelkamers en huurmoorden
Spil in het verhaal is Amira Smajic, een advocaat die criminelen uit de georganiseerde misdaad bijstaat. Nadat ze contact heeft gezocht met een tv-zender, opent ze een nieuw kantoor en laat het volhangen met verborgen camera's. Die filmen ambtenaren, advocaten en zakenlieden die criminelen bij allerlei zaken adviseren. Van witwasconstructies via gemeentelijke fondsen tot belastingfraude en omkoping. Criminelen zelf spreken er opgewekt over martelkamers en huurmoorden.
Iedereen die het kantoor bezoekt, waant zich onbespied en praat vrijuit. Financieel-economische criminaliteit blijkt mogelijk te worden gemaakt door legale bedrijven en dienstverleners, met als gevolg dat miljoenen kronen die aan de staatskas toebehoren, belanden in de zakken van criminelen.
Het gaat allemaal in tegen het zelfbeeld van Denemarken, dat juist bekendstaat om transparantie. Al jaren staat het land bovenaan de lijst van minst corrupte landen. Het openbaar bestuur is zeer toegankelijk: iedere Deen heeft de mogelijkheid tot inzage van publieke besluiten, terwijl overheidsinstanties de plicht hebben communicatie rond besluitvorming nauwkeurig te registreren. Dat in zo'n samenleving advocaten en het bedrijfsleven bewust samenwerken met criminelen om de wet te omzeilen en zo de staatskas te tillen, schokt veel Denen.
Die systematische ondermijning maakt dan ook veel los. Zo liggen er inmiddels meerdere aangiftes tegen betrokken advocaten en zakenlieden, waarvan sommige al zijn ontslagen of hun bestuursfunctie hebben neergelegd. De Deense orde van advocaten doet onderzoek naar meerdere juristen, van wie er een aantal werkzaam is bij de grootste advocatenkantoren van het land.
Opschudding op hoogste niveau
De kwestie begint ook politici te treffen. Er is al een lokale sociaaldemocratische politicus teruggetreden toen bleek dat hij banden onderhield met een van de zakenmensen die voorkomen in de documentaire.
En ook in de landelijke politiek maakt de documentaire de tongen los. Premier Mette Frederiksen bedankte de makers publiekelijk voor hun werk en de regering kwam met oppositiepartijen bijeen over de documentaire te praten. De vraag gaat rond of er voldoende economische kennis bij de autoriteiten ligt om dit soort misdaden op te sporen en te voorkomen.
Heiligt het doel de middelen?
Maar een deel van de verontwaardiging in het land richt zich ook op de documentairemakers zelf. In het maatschappelijke debat wordt bijvoorbeeld de vraag gesteld of het doel de middelen heiligt. Mag je met verborgen camera's heimelijk gesprekken opnemen? Worden misdaden zo niet uitgelokt?
En dan is er ook nog de vraag in hoeverre advocaat Smajic in bescherming genomen moest worden: toen bij afronding van de documentaire bleek dat er geen onverdeeld positief beeld van haar zou uitkomen, probeerde ze het uitzenden ervan tegen te houden. Zelf zegt ze als klokkenluider te vrezen voor represailles uit het criminele netwerk dat ze hielp blootleggen.
Tot tweemaal moest er een rechterlijke uitspraak aan te pas komen voordat de documentaire uitgezonden werd. Sindsdien zit Smajic ondergedoken.
Volgens de documentairemakers woog juist het maatschappelijke belang zwaarder. Niet voor niets noemden ze de serie 'zwarte zwaan', naar de theorie dat een onverwachte gebeurtenis met enorme impact mensen anders naar de wereld laat kijken. Dat geldt in ieder geval voor de Deense overheid: na de zomervakantie komt die met een wetsvoorstel om de controle op witwassen te versterken.