Burgerwachten tegen migranten worden gevreesd in Zuid-Afrika

• 

  Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Een Mozambikaan met een klein marktstalletje in het township Soweto is bang voor de Zuid-Afrikanen in gele hesjes. Ze lopen door zijn wijk, vragen naar zijn verblijfsvergunning en nemen zonder te betalen chips en popcorn uit zijn kraampje mee. "Ik kan alleen maar mijn mond houden, weerstand bieden is te gevaarlijk."

De burgers in de gele hesjes maken deel uit van 'Operatie Dudula'. Dudula betekent terugdringen: het terugdringen van migranten. Op verschillende plekken in Zuid-Afrika hebben burgers zich onder die naam verenigd en patrouilleren ze door de straten van hun buurt.

"We willen zorgen voor veiligheid in onze wijk," vertelt de 34-jarige werkloze moeder Tshidi, die voorop loopt. "We zijn het zat dat oma's in onze wijk worden beroofd." Het is een groep van zo'n tien man, die op deze dag door de straten trekt.

Bekijk in de video hieronder hoe 'Operatie Dudula' te werk gaat:

Ze houden mensen staande, fouilleren hen, en vragen naar verblijfsvergunningen. Ze presenteren zich als bezorgde burgers die anti-misdaad zijn, maar gaan vooral langs bij de kleine winkeltjes in de townships, met eigenaars uit onder meer Mozambique, Ethiopië en Malawi. Dudula begon in Soweto, maar opereert nu in verschillende delen van het land.

Vreemdelingenhaat

De leden van de beweging hebben dezelfde visie: ze geven migranten de schuld van het afpakken van banen en huizen en van criminaliteit. Behalve een beweging is het sinds een jaar een politieke partij, die wil meedoen met de verkiezingen eind mei omdat "de regering illegale migratie niet serieus neemt".

Maar ze zijn onlangs uitgesloten door de kiescommissie, niet vanwege hun boodschap, maar omdat ze hun kandidatenlijst niet op tijd hebben ingediend. Hun aanhangers blijven de retoriek verkondigen.

Vreemdelingenhaat sluimert altijd aan de oppervlakte, vooral in de armere wijken van het land, en met Dudula hebben degenen die ontevreden zijn een manier om zich te verenigen. Maar ook andere groepen en politici hebben het in aanloop naar de verkiezingen op migranten gemunt.

Oud-president Jacob Zuma, die weer kandidaat is met zijn partij MK, kwam met een TikTok-video waarin hij zegt dat er geen misdaad was in Zuid-Afrika voordat er buitenlanders kwamen. En een andere partij, The Patriotic Alliance, stond begin dit jaar aan de grens met Zimbabwe en vertelde trots dat ze bezig waren met een push-back van migranten.

"Politici en burgers zoeken een zondebok voor Zuid-Afrika's grootste problemen: armoede, werkeloosheid en ongelijkheid," zegt Anthony Kaziboni van de Universiteit van Johannesburg, die onderzoek doet naar vreemdeligenhaat. "Cijfers laten zien dat migranten juist minder vaak misdaden begaan dan Zuid-Afrikanen", zegt hij. "En dat ze een positieve bijdrage leveren aan de economie, maar politici denken zo punten te scoren, dat zien we over de hele wereld."

Hoeveel leden Dudula heeft is onduidelijk, maar in het verleden was er ergens maar een klein vlammetje nodig en explodeerde dat in xenofobisch geweld. De anti-buitenlander-retoriek is gevaarlijk, zegt Kaziboni, vooral in Zuid-Afrika.

"We hebben al verschillende keren gezien dat haatspraak leidt tot golven van aanvallen op buitenlanders waarbij vele doden zijn gevallen. Het is belangrijk voor politici en mensen met autoriteit om goed te letten op wat ze zeggen en hoe burgers het oppakken."

De huidige president Ramaphosa heeft gezegd dat de acties van Dudula illegaal zijn. Hij is bang dat dit soort onwettige acties uit de hand kunnen lopen en gewelddadig kunnen worden.

Intimidatie

De burgers in Soweto patrouilleren onverstoorbaar door. Ze zeggen soms zelfs de politie te bellen als ze iemand staande houden.

Operatie Dudula wordt ook beschuldigd van geweld. "Wij doen daar niet aan mee," zegt Tshidi terwijl ze voor de winkel van een man uit Somalië staat. "Tenzij een migrant boos wordt en we onszelf moeten verdedigen."

De leden zeggen dat de voormalige leider van Dudula, die een voorwaardelijke celstraf kreeg omdat hij een woonhuis overhoop had gehaald bij een actie, geweld promootte, maar dat ze nu een andere club zijn.

"Maar zelfs het vragen naar iemands papieren is intimidatie en mag niet," zegt onderzoeker Kaziboni. De Mozambikaanse stalhouder snapt het ook niet: "Waarom zeggen ze dat ik de wijk bedreig? Ik draag er toch juist aan bij? Iedereen koopt graag mijn eten. Ik ben toch juist goed voor mijn buurt?"