Hoe het kleine Bhutan een hoofdrol speelt in de strijd tussen India en China
Niets in de vallei van Haa wijst op een machtsstrijd tussen twee giganten. Het is er rustig op straat en er zijn geen militairen te bekennen. Toch ligt de vallei, in het koninkrijk Bhutan, op nog geen 40 kilometer van de bergvlakte waar de Indiase en Chinese legers recht tegenover elkaar staan.
Het kleine Bhutan, met nog geen 800.000 inwoners, ligt in het Himalaya-gebergte ingeklemd tussen de twee landen en speelt diplomatiek een belangrijke bufferrol.
"Kleinere staten spelen een belangrijke rol door ervoor te zorgen dat grote machten niet met vuur spelen", zegt voormalig parlementslid Passang Dorji uit Bhutan, die promoveerde op de internationale betrekkingen tussen Bhutan, China en India. "Dat geldt ook voor Bhutan."
India als grote broer
Op het eerste gezicht is India in Haa veel dichterbij dan China. Het Indiase leger heeft er een grote basis die getuigt van de historische 'speciale relatie' tussen de twee landen. Bhutan werd in 1910 een 'beschermde staat' van Brits-India en bleef dat onder onafhankelijk India na 1947. Tot 2007 was India formeel betrokken bij Bhutans buitenlandbeleid.
Met China zijn daarentegen geen diplomatieke betrekkingen en de grens werd nooit formeel vastgesteld.
Generaties lang werd in het grensgebied gehandeld, maar daar kwam de laatste jaren verandering in. "Eerder lag deze hele markt vol Chinese goederen", zegt Wangchuk van 57. Hij is eigenaar van een winkel in de hoofdstraat van grensplaats Haa.
Als kind werkte hij met zijn vader als yakherder. Zo leerde hij het grensgebied op zijn duimpje kennen. Dat kwam later van pas, toen hij met de Chinese herders in goederen begon te handelen. "Ik verhandelde kleine goederen als boter en kaas voor thermosflessen en dekens", vertelt hij.
Legaal was dit nooit. Wangchuk belandde zelfs eens voor vijf maanden in de gevangenis. De grenshandel was de praktijk in Haa, tot de coronapandemie. "Sindsdien is er geen handel meer. Ze laten ons niet eens in de buurt van de grens."
De pandemie was aanleiding de grens te sluiten, aan beide kanten. Maar er speelt meer mee in dit gebied. Op zo'n 10 kilometer van Haa begint een gebied dat op kaarten is aangegeven met een stippellijn. Het is een van de gebieden die volgens de Indiase en Bhutanese plattegronden bij Bhutan horen, maar ook door China worden geclaimd.
Sinds 1984 voerden Bhutan en China meerdere gespreksrondes. Hierbij hield India altijd een flinke vinger in de pap. Eind jaren 90 bood China aan een gebied in het noorden op te geven, in ruil voor het gebied vlakbij Haa. Dit weigerde Bhutan, naar verluidt onder druk van India.
De kippennek
India vreest dat, als China dit gebied krijgt, de grens tussen India en China een stuk naar het zuiden verschuift, en China een heel strategisch uitkijkpunt zou krijgen op een kwetsbaar stukje India: de zogenoemde kippennek, een smal strookje land dat het grootste deel van India verbindt met het noordoosten van het land, dat ten oosten van Bangladesh ligt.
Intussen voert China de druk op. In de Doklamvallei, binnen Bhutan en vlak bij het westelijke drielandenpunt, bouwde China een weg tot enkele meters van de Indiase grens. Dat leidde in 2017 bijna tot oorlog tussen de twee atoommachten.
Een paar jaar later, in 2021, rapporteerde het Amerikaanse tijdschrift Foreign Policy dat China in de paar jaar ervoor in het noorden van Bhutan tientallen kilometers aan wegen, een kleine waterkrachtcentrale en meerdere militaire bases had gebouwd.
Wangchuk is in de bergen ten noordwesten van Haa iets soortgelijks opgevallen. "Op het land dat wij in de tijd van onze ouders gebruikten, hebben ze wegen gebouwd en komen ze Bhutan binnen", zegt hij. "Ze komen dicht bij ons graasland. Er zijn Chinese militaire kampen."
'Geopolitieke realiteit'
Deze druk leidt volgens voormalig parlementslid Dorji wel tot een verandering in het buitenlandperspectief van Bhutan. "China is een geopolitieke realiteit geworden en een gevestigde macht in Zuid-Azië. Dus het is in Bhutans langetermijnbelang om de grensproblemen op te lossen."
Vorig jaar vond na acht jaar weer een gespreksronde plaats, waarna de toenmalige premier van Bhutan in gesprek met journalisten in onder meer India aangaf dat een definitieve grensafspraak met China niet lang meer op zich zou laten wachten. De uitkomst wordt in India met enige vrees afgewacht.
Onnodig, volgens Dorji. "Bhutans buitenlandbeleid is neutraal. We balanceren in de zin dat we nooit iets zullen doen met de ene partij dat niet in het belang is van de andere partij. Het is immers niet in Bhutans belang om in de vuurlinie van twee grootmachten te belanden."
Afgebakende grenzen en meer formele relaties met China ziet hij als onvermijdelijk in het huidige tijdperk. "In India en het Westen bestaat de indruk dat alles wat Bhutan met China doet, altijd slecht voor India is. Dat klopt niet. Als wij geen grensconflict met China hebben, zal dat de hele regio stabiliseren. Dit zal ook bijdragen aan betere relaties tussen India en China."
