Vrouwenblad Libelle bestaat negentig jaar: 'Wiebelt met tijdgeest mee'

• Jules Jessurun

  redacteur Online

Het oudste vrouwentijdschrift van Nederland, Libelle, bestaat 90 jaar. Gisteren begon de viering met een eenmalige theatershow en morgen ligt de jublieumeditie in de winkel. Ondanks de toenemende concurrentie van sociale media als Instagram en Facebook, heeft het tijdschrift nog altijd een trouwe schare fans. "Zware onderwerpen behandelen mag, maar je moet er niet van in een dip belanden."

De eerste Libelle verscheen op 13 april 1934. Een inhoudsopgave was er nog niet: het tijdschrift begon direct met een artikel over een beroemde Franse kapper, Antoine. "Deze haarkunstenaar Antoine zelf is, zoals men alleen uit het aanschouwen van zijn scheppingen wel kan vaststellen, een zeer interessante en uitzonderlijke persoonlijkheid", zo heette het.

Verder bevatte het tijdschrift onder meer tips voor het dragen van een middagjapon ("met een middagjapon kunnen wij ons gerust op weg begeven als wij voor een heelen dag uitgaan"), opvoedtips, een filmtip (musicalfilm Malle Gevallen), schoonmaaktips in de rubriek Voor de huisvrouw en doe-het-zelf-tips voor het maken van lampen en handtasjes.

In beeld: Libelle door de jaren heen:

Het blad bleef in de oorlog tot 1944 verschijnen. Er stonden onder meer tips in over hergebruik van kleding en recepten over rantsoenen, vertelde journalist Marjan van Marle in Het Parool. Zij schreef een boek over de geschiedenis van Libelle en Margriet (Je beste vriendin, 2022). "Ik weet dat artikelen van Joodse medewerkers niet meer werden gepubliceerd."

De bladen hebben nooit stelling genomen over de oorlog. Het waren geen ondergrondse bladen; ze wilden het nuttige met het aangename verenigen", zegt zij. Door onder meer papiertekort en een verbod van de Duitse bezetter mocht het blad na september 1944 niet meer verschijnen. Daarna verscheen Libelle, net als Magriet, weer in 1946. Van Marle: "Na de oorlog schreef Libelle min of meer: we weten allemaal hoe het geweest is, dus we gaan het er niet over hebben."

Doe-het-zelf-tips

Na afloop van de bezetting bleef de formule ongeveer hetzelfde. Adviezen over mode, recepten, patronen en huishoudelijke tips vormden een belangrijk onderdeel, evenals columns en vervolgverhalen.

"De inhoud van die bladen was voor veel lezers probleemloos, herkenbaar en informatief", zegt Marloes Hülsken, universitair docent gendergeschiedenis aan de Radboud Universiteit. Ze deed onderzoek naar vrouwenbladen tussen 1950 en 1970. "Zeker in de jaren 50 en 60 was Libelle een enorme bron van informatie. Over recepten, patronen, opvoeding, allerlei zaken waar je als vrouw als je een huishouden begint informatie over kon gebruiken."

Eind jaren 60 schreef het blad als eerste grote Nederlandse vrouwenblad een artikel over de pil. Maar volgens Hülsken betekent dat niet dat Libelle vooruitstrevend of uitgesproken feministisch was. "Dat was op een moment dat veel vrouwen die informatie al hadden gekregen op een andere manier." Oud-hoofdredacteur Franska Stuy stelt dat het blad "meewiebelt met de tijdgeest."

"Toen er net een vrouwenblad kwam, ging het heel erg over hoe je dingen moest doen", zegt Stuy. "En in de jaren 50 was er weinig geld en was het grootste uitje voor mensen een puzzelrit of bijvoorbeeld langs de snelweg met een klapstoeltje picknicken. Die sfeer zie je ook in het blad terug. Je moest toen van heel weinig rondkomen. En met de ellende van nu wil men het graag even leuk hebben. Daar zorgt Libelle dan bijvoorbeeld voor."

Toch schuwde en schuwt het blad geen zware onderwerpen, stelt Stuy, die hoofdredacteur was van 1998 tot 2015. "Maar je moet er als lezer niet van in een dip raken." Toen zij als hoofdredacteur begon, werd verteld dat het blad "je beste vriendin was".

"Dat is een beetje vreemd, want een vriendin is toch iets anders dan een blad, maar zo voelde en voelt het nog steeds wel: alsof het blad weet waar jij over nadenkt, waar je mee zit en waar je meer over wil weten." En dat wordt dan gebracht in een soort 'verpakking' die "leuk en lekker voelt", zegt zij. "'Elke week een feestje', zoals ik dat op het blad gezet heb toen ik bij Libelle begon."

Trouw aan het merk

Waar het blad geruime tijd samen met Margriet de bladenmarkt domineerde, begon vanaf ongeveer 2000 de oplage te dalen. "Maar ik kan mij niet voorstellen dat dit soort vrouwenbladen echt verdwijnt", zegt Hülsken.

Dit type vrouwentijdschriften ontstond al eind negentiende eeuw. De functie van nieuwsbron en ontwikkelingsgerichtheid is voor veel lezers afgenomen, maar de bladen worden ook nog steeds gelezen omdat ze ontspanning bieden en vertrouwd zijn. Er is een groep die zeer trouw is aan het merk, zegt zij. "Dat zie je bijvoorbeeld aan de belangstelling voor de Libelle Zomerweek."

Op een feestavond voor Libelle in Leusden kwamen veel trouwe lezeressen af: