Drone-aanvallen 'ernstige escalatie', hoe gaat het in kerncentrale Zaporizja?
"Zulke roekeloze aanvallen vergroten de kans op een groot nucleair ongeluk." Met die tekst veroordeelde IAEA-directeur Rafael Mariano Grossi de drone-aanval van gisteren op een reactorgebouw van kerncentrale Zaporizja. Moskou beschuldigt Kiev van de drone-aanval op de kerncentrale, die ligt in door Rusland bezet gebied. Een aantijging die Kiev afdoet als onzin.
De Russen hebben de IAEA gevraagd om in spoedzitting bijeen te komen. Russische staatsmedia beweren dat Oekraïne vandaag opnieuw een aanval wilde uitvoeren; de Russen zouden een Oekraïense kamikazedrone hebben neergehaald boven de kerncentrale.
Atoomwaakhond IAEA heeft dat incident nog niet bevestigd. In de drone-aanval van gisteren ziet de organisatie een "ernstige escalatie", zonder uitspraken te doen over wie erachter zit.
'Zorgelijk, maar geen acuut gevaar'
Experts noemen de situatie op het atoomcomplex onverminderd zorgelijk. Tegelijkertijd is er volgens hen om diverse redenen vooralsnog geen sprake van acuut gevaar. "Die centrales zijn ontworpen om de inslag van een klein vliegtuig te weerstaan", zegt kernenergiedeskundige Wim Turkenburg.
Zondag was het de eerste keer in anderhalf jaar tijd dat het atoomcomplex in Zuid-Oekraïne direct werd getroffen. IAEA-inspecteurs hebben de schade op het dak van reactor nummer zes gezien. De aanval leek een poging surveillance- en communicatieapparatuur uit te schakelen. De schade was verwaarloosbaar.
Vervolgens hoorden de inspecteurs op het dak schoten, beschrijft de VN-organisatie in zijn update over het incident. Russische troepen hadden het vuur geopend op wat een naderende drone leek. "Dit werd gevolgd door een explosie in het buurt van het reactorgebouw."
Op zeker drie locaties zagen IAEA-medewerkers - een klein team is permanent aanwezig op het nucleaire complex - resten van drones. Ook zagen ze bloed naast een beschadigd militair transportvoertuig. Volgens het Russische atoomagentschap Rosatom waren drie mensen gewond geraakt.
"De inspecteurs hoorden de hele dag explosies en geweervuur op het terrein", vervolgt het IAEA-rapport. Ook hoorde het team uitgaand artillerievuur. Oekraïne beschuldigt het Russische leger ervan dat het de kerncentrale (die bekendstaat als ZNPP) gebruikt als schild om Oekraïense steden en stellingen aan de overkant van rivier Dnjepr te beschieten.
Nachtmerriescenario
Russische militairen houden de kerncentrale inmiddels ruim twee jaar bezet. Nog steeds zijn explosies en beschietingen schering en inslag, zo beschrijven de IAEA-rapportages. "Het is buitengewoon bizar", zegt Turkenburg.
Hij noemt een onbedoelde raketinslag als mogelijk nachtmerriescenario. Dat soort wapens kunnen het gewapende beton van de reactorgebouwen namelijk wel doorboren, of dat van de opslaglocaties voor radioactief afval elders op het terrein. Maar volgens Turkenburg zitten zowel de Russen als Oekraïners niet op zo'n ramp te wachten. "Voorlopig lijkt het te gaan om lichte schermutselingen, zoals drone-aanvallen."
De zes kernreactoren van de grootste kerncentrale van Europa zijn al maanden uitgeschakeld. Een deel van de radioactiviteit is vervallen en daarmee is de situatie minder riskant dan voorheen. Vooral in vergelijking met de Russische aanval op het nucleaire complex aan het begin van de oorlog.
Bij die beschietingen op 3 maart 2022 vloog een trainingsgebouw op het complex in brand:
Twee jaar later bevinden vijf reactoren zich in een zogenoemde cold shutdown. "Dat is de meest uitgeschakelde en veilige stand", zegt Mark van Bourgondiën van de Nederlandse Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming.
Eén reactor zit in de fase van een hot shutdown. In die stand vindt geen kettingreactie meer plaats, maar is het koelwater nog wel erg heet. "Als álle stroom zou uitvallen, kan het koelwater bij deze reactor iets sneller oververhit raken maar nog altijd veel minder snel dan bij een reactor die in vol bedrijf is", zegt Van Bourgondiën.
Dieselgeneratoren
Toegang tot stroom en koelwater zijn geen vanzelfsprekendheid gebleken. De kerncentrale had oorspronkelijk tien stroomaansluitingen, zes reserve- en vier hoofdaansluitingen. Maar sinds zaterdag week werkt nog maar één hoofdaansluiting en één reserveaansluiting.
Het is al een paar keer voorgekomen dat de centrale volledig was losgekoppeld van het externe stroomnet als gevolg van oorlogshandelingen. "In die gevallen werd overgeschakeld op noodstroom; er zijn zo'n twintig dieselgeneratoren aanwezig die functioneren. Uiteindelijk is de centrale nooit helemaal zonder stroom geweest", zegt Van Bourgondiën. "Maar het blijft wel kwetsbaar."
'Koelwaterprobleem redelijk onder controle'
In juni vorig jaar werd de Kachovka-dam opgeblazen. Die doorbraak leidde tot grote zorgen over een tekort aan koelwater voor de kerncentrale. Maar op satellietbeelden is te zien dat, hoewel het waterpeil is gezakt, er nog steeds water staat in het koelwaterbassin naast de centrale:
"Lange tijd waren er zorgen over de koelwatervoorziening, maar dat probleem is redelijk onder controle", vertelt Turkenburg. Vanwege de cold shutdown is er simpelweg minder water nodig om de centrales te koelen. Ook is er water beschikbaar gesteld van een nabijgelegen energiecentrale en opgepompt uit bronnen.
Personeel ontslagen
Een grote verandering op het nucleaire complex is dat alle medewerkers in dienst moeten zijn van het Russische bedrijf dat de ZNPP beheert. Aanvankelijk hield het Oekraïense personeel, onder dwang, de centrale draaiend, maar zij werden gedwongen te tekenen bij het Russische bedrijf of om te vertrekken. Inmiddels zouden er voornamelijk Russen werken.
De IAEA heeft geconcludeerd dat er voldoende goed opgeleid personeel is om de kerncentrale in huidige toestand in bedrijf te houden. Van Bourgondiën wijst erop dat er in Rusland veel vergelijkbare centrales zijn. Het Oekraïense staatsbedrijf Energoatom zegt daarentegen dat in de ZNPP nu een tekort is aan capabele werknemers.
Hoewel de IAEA de vinger aan de pols houdt, kan de atoomwaakhond niet alles controleren. In de rapportages wordt ook vermeld dat de inspecteurs geen toegang hebben tot bepaalde delen van de centrale. "Ik begrijp dat er sprake is van achterstallig onderhoud in de kerncentrale", zegt Turkenburg. "Maar de details ken ik niet."
