Zonder de jonge Bukele is El Salvador verloren, denkt meerderheid van het land

• Boris van der Spek

  correspondent Midden-Amerika

Het moet raar lopen als Nayib Bukele vandaag niet wordt herkozen als de president van El Salvador. Hoewel in de grondwet in maar liefst zes artikelen staat dat een president niet voor een opeenvolgende termijn mag gaan, gaan die regels niet op voor de jonge president. Want Bukele is door God gezonden, zo zegt hij zelf.

Wie door een westerse bril naar de president van El Salvador kijkt, ziet een millennial-versie van de traditionele Latijns-Amerikaanse 'sterke man': een leider die het niet altijd nauw neemt met wetten, die met harde hand regeert en er populistische trekjes op nahoudt. Gesterkt door een gelikte propagandamachine (Bukele heeft meer volgers op TikTok dan het inwoneraantal van El Salvador) heeft de 42-jarige president een imago gecreëerd van een leider zonder wie El Salvador verloren is. Veel inwoners van het land zien dat ook zo.

Moordcijfer gedaald

In 2018, een jaar voordat Bukele werd gekozen als president, had El Salvador een van de hoogste moordcijfers ter wereld: 52 per 100.000 mensen. Vijf jaar later ligt dat op 2,4 per 100,000 een van de laagste cijfers in de regio. Het geheim van Bukele? Een nietsontziende arrestatiegolf, waarbij iedereen die werd verdacht van lidmaatschap van een bende werd opgepakt. Aangezien leden van de twee grootste bendes in het land MS13 en Barrio 18 zich onderscheidden met tatoeages, werd ineens iedereen met een tatoeage verdacht.

De meedogenloze aanpak van Bukele mag dan het leven van de gemiddelde El Salvadoriaan hebben verbeterd, de cijfers liegen er niet om: inmiddels zit ruim een op de 45 volwassenen in El Salvador achter tralies, onder meer in de grootste gevangenis ter wereld, waar ruimte is voor 40,000 gevangenen. Als vee op elkaar gestapeld, met amper toegang tot voedsel en hygiënische voorzieningen, vaak zonder toegang tot een advocaat of een proces.

Geen mensenrechten in gevangenis

Mensenrechtenorganisaties schrijven over schrijnende omstandigheden in de megagevangenissen van El Salvador. Er zou sprake zijn van martelingen, er zouden honderden doden zijn gevallen, en honderden minderjarigen zouden worden opgesloten tussen geharde bendeleden. De mensenrechtensituatie in het gevangeniswezen van El Salvador lijkt weinig invloed te hebben op de populariteit van Bukele. Inwoners van het land zijn blij dat na jaren van geweld het eindelijk relatief rustig is op straat. Dat de democratie in het Midden-Amerikaanse land wankelt, lijkt ook weinigen te raken.

NOS op 3 legt in deze video uit hoe het bendegeweld in El Salvador werd teruggedrongen:

Om herkozen te kunnen worden, liet Nuevas Ideas (Nieuwe Ideeën), de partij opgericht door Bukele, de rechters van het Hooggerechtshof in 2021 vervangen. Dankzij hun absolute meerderheid in het Congres kon de partij zelf nieuwe, loyale rechters installeren die besloten dat Bukele voor een tweede termijn kon gaan. In een interview met The New York Times wond vicepresident Félix Ulloa er geen doekjes om. "Tegen de mensen die zeggen dat de democratie wordt ontmanteld, is mijn antwoord ja - we ontmantelen haar niet, we schaffen haar af, we vervangen haar door iets nieuws."

Ieder kritisch geluid aangepakt

Bukele kan voorlopig doen wat hij wil: naar verwachting krijgt hij ruim 80 procent van de stemmen. Zijn partij zal mogelijk alle zetels in het Congres veroveren. Vorig jaar had de president het aantal zetels in het Congres al teruggeschroefd, van 84 naar 60. Van andere presidentskandidaten hoeft hij ook weinig te vrezen: zij spelen een marginale rol.

Kritische pers, ngo's en activistische groeperingen zijn tijdens zijn termijn al aangepakt. Dat het financieel niet goed gaat met het land, met een lage economische groei, amper buitenlandse investeringen en veel werkloosheid, lijkt iets voor de lange termijn.

De successen van Bukele stralen af op andere landen in de regio, die al jarenlang kampen met drugsgeweld. Tijdens de presidentsverkiezingen in Guatemala vorig jaar beloofden meerdere kandidaten het model van Bukele te kopiëren. Daniel Noboa, de president van Ecuador, vergeleek zich publiekelijk met Bukele, nadat zijn land vorige maand werd opgeschrikt door een ongekende golf van geweld. En ook in Chili, Colombia en Honduras hebben met name politici op rechts het graag over Bukele, als voorbeeld over hoe ze misdaad in hun land zouden aanpakken.

Mensenrechten ten spijt, in een regio waar drugsgeweld een van de grootste dagelijkse problemen is, slaat de harde hand van de president van El Salvador steeds meer aan.