Onrust onder Nederlandse stemacteurs: bedrijven vervangen mensen door AI

• Gidi Pols

  redacteur Economie

De angst van veel stemacteurs begint uit te komen: kunstmatige intelligentie (AI) neemt een deel van hun werk over. Bedrijven veranderen contracten, acteurs krijgen e-mailtjes met de mededeling dat hun diensten binnenkort niet meer nodig zijn en een enkeling is al vervangen door een robotstem.

Digitale nieuwskiosk Blendle is één van de bedrijven waar de ingehuurde stemacteurs afgelopen weken in onzekerheid zaten. Begin deze maand liet het aan de acteurs weten dat het van plan is per 1 januari te stoppen met het inzetten van mensenstemmen, blijkt uit een interne e-mail die in handen is van de NOS.

Het Franse moederbedrijf Cafeyn spreekt van een misverstand. "We experimenteren met een tekst-naar-spraakmodel. Als de resultaten goed zijn stoppen we met menselijke stemmen", erkent een woordvoerder. "Maar niets is nog in steen gebeiteld. Er is niets besloten voor 1 januari of een andere datum."

Ook audioboekbedrijf Storytel experimenteert met AI-stemmen die boeken voorlezen. "Het gaat dagelijks in onze app-groepen over dit soort onderwerpen", zegt stemacteur Machteld van der Gaag. "Verbieden kan niet. We moeten nu vooral kijken hoe we kunnen zorgen dat onze voorwaarden zo goed mogelijk blijven."

Vakbonden

Uit bezorgdheid over kunstmatige intelligentie richtte een clubje stemacteurs dit jaar het voiceovers-verbond Nedvo op. Dat telt inmiddels zo'n 120 leden.

Om hun werk te beschermen trekken ze ook op met de Kunstenbond, de vakbond voor cultuurwerkers en kunstenaars. "AI speelt nu bij meerdere creatieve beroepen, maar stemacteurs staan wel echt vol in de wind", zegt Caspar de Kiefte van de Kunstenbond. "Uit de eerste resultaten van een enquête onder leden blijkt dat 96 procent van de stemacteurs vreest dat AI tot verlies van werkgelegenheid leidt."

De Kiefte wil graag in gesprek met bedrijven als Blendle die overwegen om mensen te vervangen door AI. "We willen ze ook aanspreken op hun verantwoordelijkheid. Het gaat hier om zzp'ers, die zijn in een klap een deel van hun inkomsten kwijt, zonder transitievergoeding of omscholingsgeld."

Stemacteur Jeroen Kramer ondervond al hoe het is om ingeruild te worden voor een AI-stem. Voor een Amerikaanse uitgever sprak hij twaalf delen van boekenserie De Tovenaarsring in. "Bij het dertiende boek werd ik vervangen door een Vlaamse robotstem", zegt Kramer. "Niet om aan te horen."

Luisteraars dachten er ook zo over. Het regent 1-sterrenrecensies bij het dertiende deel. "Ik heb de uitgever toen gebeld waarom ze dit hebben gedaan. Het was vooral een geldkwestie."

Rare klemtonen

"Voor langere projecten, zoals audioboeken, zijn Nederlandse AI-stemmen nog niet goed genoeg", zegt Van der Gaag, die zelf haar stem liet klonen om te zien hoe ver de techniek is. "Er zitten nog allemaal rare klemtonen in en het is nog te vlak."

Maar in het Engels zijn er wel heel goede AI-stemmen, zegt Van der Gaag. Storytel gebruikt voor eigen producties al AI-stemmen in het Engels. Zo leest AI-stem Henry het Engelse Hans en Grietje voor en AI-stem Daniël sciencefictionroman Black Star. Voor het einde van het jaar moeten daar AI-stemmen in het Deens en Zweeds bij komen, en daarna in andere talen.

Een paragraaf in nieuwe contracten voor Nederlandse voorlezers van Storytel lijkt erop te wijzen dat het bedrijf hun stemmen wil gebruiken om ook Nederlandse kunststemmen te creëren.

Er staat in dat het bedrijf het recht heeft om "reproducties en extracties" te maken van de opnames van de stemacteurs. Stemacteurs die de NOS sprak zijn hier kritisch over. "Ik ben echt bezorgd", zegt een van hen, die anoniem wil blijven. "Maar als ik niet onderteken, krijg ik de klus niet. En die paragraaf krijg ik er niet uit."

Maar de Kunstenbond denkt daar anders over. "Wij willen met Storytel in gesprek gaan om te kijken of zo'n bepaling er voor alle Nederlandse stemmen uit kan."

Storytel: AI is aanvullend

"Wij gaan geen stemmen van vertellers klonen zonder een afzonderlijke dialoog en toestemming", zegt een Storytel-woordvoerder in een reactie per e-mail. Volgens de woordvoerder is de paragraaf nodig voor andere technologie, "zoals het verbeteren van de zoekfunctie en aanbevelingen en het switchen tussen een vertelstem en lezen."

Ook zegt Storytel dat AI-stemmen niet in de plaats komen van de menselijke verteller. "Het is een aanvulling. Gebruikers kunnen kiezen tussen de verteller en aanvullende synthetische stemmen, afhankelijk van hun voorkeur."