Eén dag kandidaat-Kamerlid, een paar uur voorlichter? 'Haagse angst voor ophef'

• Barbara Terlingen

  redacteur Politiek

Ze weet het nog precies: ze stond bij de voetbalwedstrijd van haar zoontje toen ze een telefoontje van D66 kreeg. Ze kwam op nummer elf op de lijst. Yesim Candan kon haar geluk niet op: "Ja, er waren tranen". Maar 24 uur later was ze al weer kandidaat-Kamerlid af.

Een dag eerder vertrok de kersverse woordvoerder van Omtzigts nieuwe partij NSC al binnen enkele uren vanwege een oud Twitterbericht over BBB. Woorden als "gezwel" hoor je niet te gebruiken, zei Omtzigt in een toelichting. Vandaag is zijn partij ook een voorzitter armer: Hein Pieper vertrekt bij NSC na een klacht over een oud arbeidsgeschil.

Een kandidaat-Kamerlid, een voorlichter en een voorzitter die vrijwel direct weer vertrekken. Is de druk voor politieke partijen zo groot dat ze niet genoeg tijd hebben om zich te verdiepen in kandidaten? Of is er wat anders aan de hand?

'Haagse controledwang'

Ruben van Twillert, eerder werkzaam voor een Kamerfractie, nu adviseur openbaar bestuur, ziet een "angstcultuur" in Den Haag voor ophef. "Social media, talkshows maar ook de parlementaire journalistiek spelen regelmatig een negatieve rol in het ontstaan of groter maken van de ophef."

Hij ziet de "controledwang" in Den Haag naar "foutloze volksvertegenwoordigers" de laatste tijd doorschieten. Daarbij is de druk op politieke partijen groot: "Iedereen die op de kandidatenlijst staat wordt door de buitenwereld gecheckt."

Haar D66-kandidatuur ging echt niet over één nacht ijs, zegt Yesim Candan. De gesprekken ervoer ze als pittig en intensief, "een beetje als examen doen". Een ontmoeting met Jetten ging volgens haar ook prima. "Het klikte."

Dat ze een eigen partij had willen oprichten was aan bod gekomen en ook dat ze bij het CDA had geprobeerd haar idealen te verwezenlijken: vrijheid van meningsuiting, het opkomen voor vrouwen- minderheden en homorechten. Ook was al gesproken over Candans focus in de nieuwe D66-fractie: het aanpakken van de loonkloof tussen mannen en vrouwen. Maar zover kwam het niet.

Kritische column en FvD-gesprekken

Meteen nadat haar kandidatuur was bekendgemaakt op 13 september ging het op sociale media over Candans column uit 2021 over de veelbesproken spotprent van toenmalig D66-partijleider Kaag als heks op een bezem. Candan noemde D66 een "elitaire partij" die volgens haar met kritiek op de spotprent van tekenaar Ruben Oppenheimer "een sterk staaltje selectieve vrijheid van meningsuiting" liet zien. Ook schreef ze dat Kaag geen "nieuw leiderschap" liet zien.

Candan zegt dat haar stuk over de vrijheid van meningsuiting ging. "Ik verdedigde het recht van een cartoonist om Kaag als heks af te beelden. Daar sta ik nog steeds achter."

Later die dag berichtte NRC over sollicitatiegesprekken van Candan bij Forum voor Democratie. Candan besloot zich daarop terug te trekken als D66-kandidaat.

'Geschrokken van ophef'

Wat als Candans FvD-interesses wel ter sprake waren gekomen? Was ze op plek elf gekomen, of überhaupt op de D66-lijst? "Op 'wat als'-vragen gaan we als partij niet in", zegt een D66-woordvoerder. Wel wil hij kwijt dat Candans scherpe columns en speerpunten als pluspunt werden gezien. Hij wijst erop dat Candan zich na alle commotie zelf terugtrok.

Dat klopt, erkent Candan. Ze was overdonderd, "stuk" van alle reacties. Rob Jetten hing die dag al vroeg aan de lijn, even later nog een woordvoerder van de partij. Werd ze onder druk gezet om ervan af te zien? "Nee", zegt ze beslist. Ze wilde de partij beschermen zei ze die dag, en ook nu. "Zowel D66 als ik zijn enorm geschrokken van alle ophef."

Tijdgebrek geen excuus

Tijdsdruk mag voor politieke partijen het probleem niet zijn, vindt Simon Otjes, universitair docent Nederlandse politiek aan de Universiteit Leiden. De periode tussen de val van het kabinet begin juli en de presentatie van de kandidatenlijsten is volgens hem genoeg voor een grondige kandidatenprocedure.

"Tussen de val van het kabinet en de verkiezingsdatum zitten 138 dagen. Dat is heel lang. Als we kijken naar andere landen in West-Europa duurt dat gemiddeld 72 dagen. Zelfs in het gedegen Duitsland doen ze er maar 79 dagen over."

'Verdedigingsmechanisme is stuk'

Niet alle kwesties zijn over één kam te scheren, maar in het algemeen moeten partijen hun eigen mensen beter in bescherming kunnen nemen, vindt Van Twillert. "Het verdedigingsmechanisme bij de ophef is nu stuk. Als iemand bij het minste of geringste alweer op straat komt te staan wordt de politiek steeds minder aantrekkelijk".

De uittocht van ervaren politici is enorm. Verfrissende talenten met ideeën zijn daarbij juist ook welkom. "We zitten ook niet te wachten op allemaal oud-politiek assistenten in Den Haag", meent Van Twillert. "Partijen onderschatten de kiezer ook, die accepteert het vaak wel als een fout wordt toegegeven en er uitleg is."

D66 adviseerde haar "niet in een vlek te wrijven", maar Candan zegt nu dat ze sneller uitleg had moeten geven. Ze ontkent niet dat er inderdaad gesprekken waren. "Waar het om gaat is dat Forum mij destijds benaderde en ik bedankt heb voor een functie binnen de partij." Ze erkent dat ze dat D66 misschien had moeten zeggen, "maar het is mij ook niet gevraagd".

Kapot cancellen

Aangedaan is Candan nog steeds door alle gebeurtenissen. "Ik voer een strijd voor mensen die ongelijke kansen hebben. Vrouwen, minderheden, homo's. Ik wil me inzetten om de verschillen in dit land kleiner te maken. Omdat ik daarbij zoekende was naar een partij en me op meerdere partijen heb gericht moest mijn kop eraf?"

Omtzigts vertrokken voorlichter Onno Aerden laat vandaag ook van zich horen, op X. "We moeten uitkijken dat we niet iedereen en alles kapot gaan cancellen. We zijn niet ons verleden, mensen kunnen veranderen."