Toeslagendirecteuren bij enquêtecommissie: na Bulgarenfraude sloeg het op hol

In de parlementaire enquêtecommissie fraudebeleid is vandaag een beeld geschetst hoe de Belastingdienst opbrengsten moest genereren met fraudebestrijding. Als het jaarlijkse doel van 25 miljoen euro buiten bereik raakte, werden potentiële fraudeurs onder de loep genomen waar meer te halen viel.

Na de Bulgarenfraude in 2013 moest er bij de afdeling Toeslagen meer gedaan worden tegen fraude. "Het idee was dat er te veel aanvragen onrechtmatig doorheen kwamen", zei Monique van de Bospoort, plaatsvervangend directeur Toeslagen tussen 2015 en 2019. Dat er ook echt veel toeslagen ten onrechte werden toegekend "was niet onze werkelijkheid", voegde ze toe.

Maar "het beeld" was er wel na de fraude die een Bulgaarse bende had gepleegd met zorg- en huurtoeslag. En daarom kreeg Van de Bospoorts dienst meer capaciteit, in ruil waarvoor ze elk jaar 25 miljoen euro moest ophalen met fraudebestrijding. Dat doel werd elk jaar gehaald, zei Van de Bospoort. Maar in het najaar 2018 zag het er niet goed uit.

Hoge opbrengst

Om het bedrag toch nog te halen besloot de dienst Toeslagen om meer controles te doen bij mensen die veel toeslagen ontvingen. Burgers die meer dan 20.000 euro per jaar kregen, werden extra onderzocht op een "foute aanvraag". Bij alle toeslagaanvragen zit een percentage dat "onterecht" is, legde Van de Bospoort uit, en als je in deze categorie gaat zoeken dan is de opbrengst simpelweg hoger.

Vrijwel iedereen in deze categorie was ontvanger van kinderopvangtoeslag (huur- en zorgtoeslag komen niet boven de 20.000 euro uit) en had een laag inkomen (want anders is de toeslag niet zo hoog). Het doel van 25 miljoen werd gehaald dat jaar, maar ten koste van de bezwaarbehandeling. Bij die afdeling was namelijk het personeel weggehaald voor de extra controles.

In de prakrijk betekende het dat klachten van burgers minder snel werden behandeld en dat sommige mensen dus langer op toeslagen moesten wachten. Destijds had de plaatsvervangend directeur wel twijfels over het feit dat fraudebestrijding gekoppeld was aan een financieel doel. En achteraf nog meer: "We hebben dat niet goed gedaan, we hadden meer en dieper moeten kijken."

Eer en geweten

De enquêtecommissie doet vooral onderzoek naar de manier waarop de overheid fraude bestrijdt en hoe het komt dat de dienstverlening aan burgers tekort is geschoten. Vandaag kwam ook Gerard Blankestijn aan het woord. Hij was directeur van die Dienst Toeslagen van 2011 tot 2018.

Ook hij verwees naar de druk vanuit de politiek om hard op te treden die op gang kwam na de Bulgarenfraude. De wetgeving sloeg daarna "op hol" en er is "schade toegebracht aan de rechtsbescherming van burgers". Tienduizenden mensen werden ten onrechte beschuldigd van fraude met de kinderopvangtoeslag en in de (financiële) ellende gestort.

Door strenge fraudewetgeving en de beruchte alles-of-nietsbenadering (dat het hele toeslagbedrag kon worden teruggevraagd), kon het enorme gevolgen hebben als ouders een fout maakten in hun aanvraag. Blankestijn wist daarvan en waarschuwde naar eigen zeggen zijn politieke bazen. Maar daar hield hij mee op omdat er naar eigen zeggen niet naar hem werd geluisterd.

Doorslaggevend daarbij was volgens de oud-topambtenaar een voorstel van de SP in de Tweede Kamer in 2016 "om tot matiging te komen". Die motie werd met overweldigende meerderheid verworpen. De hele politiek wil het zo, concludeerde hij, en als "loyaal ambtenaar" zag hij geen andere mogelijkheid dan door te gaan.

Gisteren werd gedupeerde Milton Moreira Moreno gehoord. Zijn moeder werd onterecht als fraudeur bestempeld en dat had grote gevolgen voor zijn leven: