Oproep aan nieuw kabinet: snel werk maken van crises in de leefomgeving van mensen
Een nieuw kabinet moet snel werk maken van de problemen die de leefomgeving van mensen raken. Die oproep doet het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) bij de presentatie van de zogenoemde Balans van de Leefomgeving. Hierin wordt om de twee jaar de staat van milieu, natuur en ruimte beschreven, en wordt het beleid van de overheid geëvalueerd. Het gaat onder meer om klimaat en energie, circulaire economie, natuur en landbouw.
"De volgende regering moet de grote uitdagingen zonder uitstel, met verve oppakken", zegt Marko Hekkert, de directeur van PBL tegen de NOS.
Deze vraagstukken zijn zo groot geworden dat het woord 'crisis' vaak wordt gebruikt, signaleert het PBL. "Er is sprake van een klimaatcrisis, een stikstofcrisis en een wooncrisis. Kan het zijn dat de Nederlandse politiek alleen belangstelling heeft voor de leefomgeving als er een crisis is, vraagt het PBL. "Dat zou zorgelijk zijn." Want een crisis kan ook leiden tot overhaaste keuzes en mogelijk niet het beste beleid.
Consistent beleid
"Er is voor het eerst in lange tijd een diep besef in de samenleving en ook bij de politiek dat er grote stappen gemaakt moeten worden", zegt Hekkert. Dat is een positieve ontwikkeling, vindt hij. "Elke verandering begint op die manier: bij het besef dat er dingen moeten veranderen. En dat zien we nu."
De politiek moet langjarig beleid ontwikkelen voor de grote opgaven, vindt het PBL. "Zo probeer je te voorkomen dat je van incident naar incident rolt", zegt Hekkert. Volgens het planbureau is het met de kwaliteit van de leefomgeving zo slecht gesteld dat een aantal belangrijke leefomgevingsdoelen waarschijnlijk niet wordt gehaald.
Het gaat daarbij om waterkwaliteit, natuurherstel, het gebruiken van minder grondstoffen, en de bouw van veel meer woningen. Ook het halen van het klimaatdoel in 2030 (55 procent minder uitstoot) is "heel onzeker".
Het is lastig om doelen op de langere termijn vast te houden, bij wisselende kabinetten met eigen plannen. "Dat is inherent aan ons democratisch proces", zegt Hekkert. Toch zijn er ook succesvolle pogingen, ziet hij. "De huidige klimaatwet is een voorbeeld waarbij dat redelijk goed lijkt te lukken, ook toekomstige kabinetten hebben zich daaraan te houden." Ook bij andere problemen zou dit goed kunnen werken, denkt hij.
Chaotisch en zoekend
Als men twintig jaar eerder was begonnen problemen aan te pakken, waren de huidige crises waarschijnlijk te voorkomen geweest, denkt het PBL. "Dan hadden we dat op een manier kunnen organiseren die ook op veel meer draagvlak in de maatschappij had kunnen rekenen", zegt Hekkers.
Toch zijn er ook positieve ontwikkelingen. Het huidige tijdperk "is te kenmerken als chaotisch en zoekend. Maar dit hoort bij grote transformaties. Dat is niet alleen lastig, maar ook hoopvol. Want die chaos en zoektocht zijn een teken dat de transformatie uit de startblokken is", schrijft het PBL.
Het is nu de kunst om niet stil te blijven staan, en door te gaan richting een duurzame samenleving, aldus PBL. Het rapport gaat ook in op de recente energiecrisis. Om die het hoofd te bieden is ingezet op vloeibaar aardgas (lng). Maar dat "staat op gespannen voet met de ontwikkeling naar een schone en betaalbare energievoorziening."
Hoge energieprijzen
Er is daarbij in Europa vorig jaar veel meer lng geïmporteerd dan verwacht, namelijk ongeveer 50 miljard kuub, in plaats van de 20 miljard kuub die het Internationaal Energie Agentschap had berekend.
"Dit leidde tot meer leveringszekerheid, maar gaat zowel op de korte als de lange termijn ten koste van de twee andere doelstellingen: betaalbaar en schoon." Het heeft "geleid tot zeer hoge energieprijzen die de betaalbaarheid onder druk hebben gezet." "Er is niet een oplossing voor alle problemen tegelijk", zegt Hekkert. "Het is belangrijk dat de overheid de complexiteit durft in te zien."
Consumenten
Het Planbureau voorziet een groot probleem bij het terugbrengen van het gebruik van grondstoffen als mineralen, metalen en fossiele grondstoffen. Het kabinet wil dat in 2030 gehalveerd hebben, maar dat gaat waarschijnlijk niet lukken, zegt PBL. Ook aan de kant van consumenten lukt het nog niet echt om de circulaire economie tot stand te brengen.
"Consumenten willen wel afval gescheiden inzamelen, en tweedehandsspullen wegbrengen, maar zijn veel minder bereid om tweedehandsproducten te kopen, en delen of huren van producten willen ze nauwelijks", volgens PBL.
