Militair ingrijpen van West-Afrikaanse landen in Niger 'kan catastrofaal zijn'

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Een groot aantal West-Afrikaanse landen heeft een plan klaar voor een militaire interventie in Niger. Ze zijn tegen de staatsgreep die daar is gepleegd. Hoe groot is de kans dat troepen er echt binnentrekken?

Kalm, maar gespannen, zo omschrijft Fayçal, een inwoner van hoofdstad Niamey, de sfeer in zijn stad aan de telefoon. "We zijn een rustig volk en er is geen paniek, maar mensen die kunnen, slaan al wel extra eten in, voor het geval er een militaire interventie komt. Ik ben wel bang. Voor mezelf, mijn familie en heel Niger."

Want er ligt een ultimatum. Vorige week zondag zei Ecowas, een samenwerkingsverband van West-Afrikaanse landen, dat de plegers van de staatsgreep een week krijgen om de democratie te herstellen. Ze moeten president Bazoum, die ze nog steeds gijzelen, weer aanstellen, anders is een inval een optie. Economische sancties en een poging tot onderhandelen leverden tot nu toe niets op.

'Voor nu spierballentaal'

Nigeria is de huidige voorzitter van Ecowas en heeft een leidende rol. De nieuwe president van dat land, Bola Tinubu, zei een paar weken geleden dat staatsgrepen niet langer worden getolereerd. Want de afgelopen jaren zijn er verschillende gepleegd in de regio: in Mali, Guinee en Burkina Faso. Daarom slaat de regio nu met de vuist op tafel. Wel noemen ze het een laatste optie, en wil Ecowas nog steeds naar een diplomatieke oplossing zoeken.

"De militaire invasie is voor nu spierballentaal," denkt Sahel-deskundige Fahiraman Rodrigue Koné van het Instituut voor Veiligheidsstudies in Ivoorkust." Het is vooralsnog een dreiging, puur om de druk op te voeren op het militaire regime," vertelt hij vanuit Abidjan. "Ik hoop ook dat de economische sancties toch gaan werken. Niger heeft geen toegang tot zee en krijgt veel levensmiddelen, maar ook elektriciteit uit buurlanden Nigeria en Benin, dus ze zijn te isoleren."

Tegelijkertijd sluit hij militair ingrijpen niet uit als de militairen niet inboeten. "Ecowas heeft vaker geïntervenieerd, in Sierra Leone, Liberia en Gambia, dus er is een mogelijkheid. Ze willen de domino aan staatsgrepen stoppen en de nieuwe president van Nigeria wil laten zien dat hij de economische en diplomatieke leider is van de regio."

Betogers staken deze week de Franse ambassade in brand in de Nigerese hoofdstad Niamey:

Een interventie is zeer risicovol. De crisis in Niger heeft West-Afrika verdeeld. Mali, Burkina Faso en Guinee zeggen dat een inval in Niger ook een oorlogsverklaring aan hen is. "Een militaire interventie kan catastrofaal zijn," zegt Koné. "Humanitair, omdat burgers slachtoffer worden, en ook als je kijkt naar jihadisme. Er zijn langs de grenzen van Niger verschillende terreurgroepen actief. Als er een conflict komt dan hebben ze vrij spel, omdat de legers met elkaar gaan vechten in plaats van tegen terroristen."

Ook de Nigerese politicoloog Rahmane Idrissa, verbonden aan het Afrika Studiecentrum in Leiden, zegt dat het een onvoorspelbare situatie is. "Als de coupplegers niet opstappen, is het lastig te zeggen wat er gaat gebeuren," zegt hij vanuit Ghana. "Dit hebben we nog niet eerder gehad."

Hoe geloofwaardig het is dat ze echt overgaan tot een interventie, als een politieke oplossing mislukt, durft hij niet te zeggen. "Nigeria heeft een sterk leger en deelt een grens met Niger, dus het is makkelijk oversteken. En als Ecowas de dreiging niet opvolgt dan kunnen ze als zwak gezien worden. Tegelijkertijd is het natuurlijk beter om uit ratio te handelen dan trots."

Grote belangen in Niger

En de ratio zou dit weekend niet overgaan tot geweld zijn. Koné zegt dat juist een invasie er ook voor kan zorgen dat de bevolking zich achter de coupplegers schaart en het hele leger zich verenigt. Nu zijn er nog vragen of het hele leger achter de coup staat. Volgens Idrissa zijn er nog andere opties mogelijk zonder dat Nigeria gezichtsverlies lijdt. "Je kan de deadline altijd verlengen, of met een goede reden komen de militaire interventie niet te doen en meer tijd kopen."

Niet alleen West-Afrika, maar ook westerse landen hebben grote belangen en willen Niger niet in de steek laten. Frankrijk en de Verenigde Staten hebben er troepen gelegerd, in de strijd tegen jihadisme, en de VS heeft er een belangrijke dronebasis. De angst is dat als de militairen aan de macht blijven, Rusland ook Niger de hand reikt, net als in de buurlanden. In Mali zijn al Wagner-huurlingen actief. Die hebben in Niger wat te winnen, een land rijk aan uranium.

De verliezers zijn de burgers. "Er is hier al heel veel armoede," zegt inwoner van de hoofdstad Fayçal. "Dit maakt het allemaal nog erger. Het enige wat we nu kunnen doen is bidden dat er toch nog een oplossing mogelijk is."