Coup Niger voedt angst voor terreur en Russische invloed in West-Afrika

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

De staatsgreep in Niger zet de stabiliteit van de Sahel-regio op het spel. Een groot deel van het arme Niger bestaat uit woestijnzand, maar het land is een belangrijke westerse bondgenoot in de strijd tegen terreur.

Afgelopen nacht verschenen er militairen op de nationale televisie in het West-Afrikaanse land, die aankondigden de macht te hebben gegrepen. De landsgrenzen zijn gesloten en er is een avondklok ingesteld. Als motivatie noemen de militairen de voortdurende verslechtering van de veiligheidssituatie en economie in Niger. President Mohamed Bazoum zou nog worden vastgehouden maar veilig zijn.

In de hoofdstad Niamey gingen mensen een dag na de staatsgreep de straat op en werden gebouwen en auto's in brand gestoken:

Andere landen in de regio maken zich grote zorgen. De president van Benin ging woensdag naar Niger om te bemiddelen, toen duidelijk was geworden dat president Bazoum werd gegijzeld. Die bemiddelingspoging mislukte. Ook de Afrikaanse Unie en het West-Afrikaanse regionale samenwerkingsverband ECOWAS veroordelen de coup.

'Geen staatsgrepen meer'

Hoewel de militaire machthebbers zeggen de veiligheidssituatie te willen verbeteren, vrezen buurlanden juist een opleving van het jihadisme. In de Sahel zijn verschillende jihadistische groeperingen actief die banden hebben met IS en al-Qaida. Vooral Mali, Burkina Faso en het westen van Niger hebben met groeiende terreur te maken. Maar het verspreidde zich de afgelopen jaren ook verder, met sporadische terroristische aanvallen in Benin, Togo en Ivoorkust.

De buurlanden beseffen dat jihadistische groepen goed teren op instabiliteit, onrust en slecht bestuur. De nieuwe Nigeriaanse president Bola Tinubu, die ook voorzitter is van ECOWAS, had twee weken geleden dan ook gewaarschuwd dat coups niet meer worden getolereerd in West-Afrika.

Sinds 2020 is het er schering en inslag. Er zijn staatgrepen geweest in Burkina Faso, Mali en Guinee en waren er pogingen in Guinee-Bissau, Gambia en ook eerder al in Niger. Hoe hij nu met de situatie in Niger omgaat, is een eerste grote test voor Tinubu.

Bondgenootschap brokkelt af

Ook het Westen kijkt zeer gespannen toe. Niger is een cruciale bondgenoot in de Sahel-regio. Het is de basis van Franse troepen, het Amerikaanse leger is er actief met troepen en een dronebasis en er is een kleine EU-trainingsmissie. Bovendien is het land een belangrijke partner van de Europese Unie bij het tegengaan van migratie, omdat het land op een bekende smokkelroute ligt.

De aflopen tijd is Frankrijk, en daarmee ook Europa, juist al veel partners kwijtgeraakt in West-Afrika. Frankrijk strijdt sinds 2013 in de Sahel tegen terrorisme, maar moest vorig jaar Mali verlaten vanwege de verzuurde relaties met het militaire regime en anti-Franse sentimenten onder de bevolking. Begin dit jaar gebeurde hetzelfde in Burkina Faso, waar men oud-kolonisator Frankrijk niet meer wilde hebben.

Ook de speelruimte van de Verenigde Naties wordt in deze regio kleiner. In Mali is een VN-vredesmacht niet meer gewenst. Die moet binnenkort het veld ruimen. Veel burgers vinden dat de VN-troepen niet genoeg deden om terrorisme de kop in te drukken.

Hoe meer terrein het Westen verloor in de rest van de Sahel, hoe belangrijker de missie werd in Niger, waar de westerse landen bij de democratisch gekozen Bazoum nog wel welkom waren. Het was echter bekend dat ook die relatie broos was. Want hoewel er gisteren mensen de straat op gingen om Bazoum te steunen, groeide ook onder de bevolking in Niger het gevoel dat oud-kolonisator Frankrijk het teveel voor het zeggen had. Frankrijk zou er vooral zitten omdat het land rijk is aan uranium, is het sentiment.

Onrustige jeugd

De vraag is wat de coup betekent voor de westerse troepen in Niger en of hun positie daar houdbaar is. Andere landen in de regio zijn juist op Rusland gaan leunen. De junta in Mali werkt samen met huurlingen van de Russische Wagner-groep. De leiders van Burkina Faso ontkennen met huurlingen van Wagner samen te werken maar noemen Rusland, die wapens aan het land levert, een belangrijke strategische partner.

De vrees is dat Niger nu dezelfde kant op gaat als Mali en Burkina Faso. Grote delen van die landen zijn al in handen van terreurgroepen. Al jaren waarschuwt onder meer Instituut Clingendael voor radicalisering van de onrustige jeugd van Niger en dat de jihadistische groeperingen langs de grenzen van Niger hopen op nieuwe rekruten. Instabiliteit in dit arme land is daarvoor de beste voedingsbodem.