Rapport: beperkingen in extra beveiligde gevangenis moeten tijdelijk zijn
Het kabinet heeft de afgelopen tijd maatregelen afgekondigd om te voorkomen dat zware criminelen vanuit de gevangenis kunnen blijven communiceren met de buitenwereld. De gevolgen van deze maatregelen zijn onduidelijk, waarschuwen wetenschappers van de Erasmus Universiteit en de Vrije Universiteit.
Bovendien ontbreekt het aan beleid over wanneer gedetineerden in het zwaarste regime belanden en wanneer ze daar weer uit mogen, staat in een rapport dat is gepubliceerd in opdracht van het WODC, het kennisinstituut voor het ministerie van Justitie en Veiligheid.
De onderzoekers roepen op om "pas op de plaats" te maken bij het nemen van nieuwe maatregelen. Volgens hen moeten er eerst regels komen die garanderen dat de strenge beperkingen tijdelijk zijn. Ze moeten ook voorkomen dat groepen gedetineerden over één kam worden geschoren.
Maffiabazen
De onderzoekers bekeken wat Nederland kan leren van het zware gevangenisregime voor de maffia in Italië. Om te voorkomen dat maffiabazen vanuit de gevangenis doorgaan met criminele zaken, worden zij volledig afgeschermd van de buitenwereld.
Ze zitten bijna de hele dag in hun cel en mogen maar één keer in de maand bezoek hebben of tien minuten bellen. Schrijven mag alleen met familie en alle post wordt eerst gelezen. Verlof is uitgesloten en werken in de gevangenis mag ook niet.
Een gedetineerde mag maximaal twee advocaten hebben en er is cameratoezicht op hun bezoek. Rechtszaken zijn via een videoverbinding, zodat zware criminelen de gevangenis niet uit hoeven.
Nieuwsuur maakte eerder deze video over de zwaar beveiligde Italiaanse gevangenissen:
In Italië zitten 750 mensen in dit strenge '41-bis regime', dat volgens het rapport veel draagvlak geniet maar ook een keerzijde kent. Gevangenen kampen met fysieke en psychische problemen omdat ze hun hele detentie in het loodzware regime zitten, soms tientallen jaren.
Aantonen dat de maatregelen niet meer nodig zijn, blijkt haast onmogelijk. Aan terugkeer naar de samenleving wordt niet gewerkt. De enige ontsnappingsmogelijkheid is samenwerken met justitie.
"Het Italiaanse systeem is uiterst rigide in de uitvoering", zegt onderzoeker en hoogleraar strafrecht Pieter Verrest van de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Individuele aanpassingen in het regime zijn onbespreekbaar. "Ze zijn bang dat maatwerk kan leiden tot willekeur en corruptie of tot minder goede afscherming."
Op het randje
Het systeem is niet in strijd met Europese mensenrechtenverdragen, maar balanceert volgens Verrest wel op het randje. Terwijl het onderzoek naar de voor- en nadelen van het 41-bis regime nog maar net was begonnen, kondigde de Nederlandse regering al veel beperkingen aan die rechtstreeks overgenomen lijken te zijn uit Italië.
Zo mogen risicovolle criminelen nog maar 10 minuten per week bellen en maximaal één bezoeker per week ontvangen. Waar nodig wil minister van rechtsbescherming Weerwind het contact met de buitenwereld zelfs helemaal verbieden.
Ook wil hij net als bij het Italiaanse regime maximaal twee advocaten per gedetineerde toestaan en cameratoezicht bij hun bezoek. De maatregelen zouden niet alleen in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) gelden, maar ook op speciale afdelingen in gewone gevangenissen waar risicovolle gedetineerden worden geplaatst.
Instanties als de Raad van State en de Nederlandse Orde van Advocaten reageren kritisch op de plannen. Vorige week noemde een comité van de Raad van Europa de maatregelen in de EBI buitensporig. Nederland zou beter z'n best moeten doen om eenzame opsluiting te voorkomen.
Over de impact van de voorgenomen maatregelen is nog te veel onduidelijk, staat in het vandaag verschenen rapport. Opvallend is dat Italiaanse experts afraden hun systeem integraal over te nemen. Zij adviseren Nederland juist om wel maatwerk te leveren en te kijken hoe je risicovolle gedetineerden kunt afschermen van de buitenwereld zonder al het menselijk contact te verbieden.
Het dringende advies van de onderzoekers is om vooral ook een "exit-strategie" te bepalen. "Zorg dat je beleid hebt dat zulke ingrijpende beperkingen iets tijdelijks zijn", zegt hoogleraar Verrest. "Dat biedt gedetineerden enig perspectief."
