Zorgen over toename politiegeweld, 'beste wapen van agent is de mond'

• Rik van den Berg

  redacteur Online

Controle Alt Delete maakt zich zorgen over de toename van het gebruik van geweld door de politie. Uit een overzicht van de politie zelf van eerder vandaag blijkt dat agenten tijdens het werk vorig jaar 33.584 keer geweld gebruikten. Dat is 12 procent meer dan een jaar eerder en het vierde jaar op rij dat de cijfers stijgen.

Controle Alt Delete zet zich als onafhankelijke organisatie in voor eerlijke rechtshandhaving, tegen etnisch profileren en disproportioneel geweld. Woordvoerder Dionne Abdoelhafiezkhan wijst erop dat omgekeerd het geweld van burgers tegen politiemensen niet in gelijke mate meestijgt. Belediging en bedreiging (met woorden) kwamen wel meer voor, maar het aantal gevallen van fysiek geweld daalde juist sterk, met 12 procent.

De belangenorganisatie noemt het vreemd dat politie meer geweld gebruikt, terwijl dat omgekeerd juist daalt. "Dat roept de vraag op of de staat wel zorgvuldig genoeg omgaat met het geweldsmonopolie", zegt Abdoelhafiezkhan.

Polarisatie en verwarde mensen

De politie deed geen specifiek onderzoek naar de oorzaak van de stijging, maar noemt wel een aantal factoren. Zo wordt gewezen op de polarisatie in de maatschappij en het toegenomen aantal protesten. "Burger en samenleving zijn steeds meer tegenover elkaar komen te staan." Een tweede mogelijke oorzaak is het grote aantal incidenten met verwarde mensen.

Politiesocioloog Jaap Timmer, die verbonden is aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, is kritisch over de rapportage van de politie. Hij zegt dat het lastig is om conclusies te trekken uit de politieregistratie. "Het zijn platte cijfers, waarbij de analyse ontbreekt. De politie vertelt nu alleen het eigen verhaal. Je wilt verder kijken."

De cijfers geven volgens Timmer geen antwoord op belangrijke vragen. "Wat was de aanleiding voor het geweld, wat was het doel van het politieoptreden, wat waren de afwegingen voor het ingrijpen?" Daar moet volgens hem onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek naar worden gedaan.

Ook Controle Alt Delete wijst daarop. "De politie geeft de registraties van het geweld niet vrij. Dat maakt het een black box: er is veel onbekend." Daardoor is niet te zeggen of politiemensen nu sneller geneigd zijn tot het gebruik van geweld dan vroeger. "Daarvoor is transparantie nodig en die is er nu niet", aldus Abdoelhafiezkhan.

Meer wapens

"De politie zegt dat ze met steeds heftiger situaties worden geconfronteerd, maar of dat echt zo is, is niet duidelijk", zegt onderzoeker Timmer. "Ook dat wordt niet onderzocht." Hij deed eerder zelf onderzoek waarbij hij de ontwikkelingen over een langere periode vergeleek en analyseerde, maar daar kwam in 2020 een eind aan. Sindsdien ontbreekt volgens hem het inzicht in de betekenis van de cijfers.

Hij noemt het wel positief dat de politie de laatste jaren meer aandacht heeft voor het gebruik van geweld en de registratie ervan. Er is nu een uniform systeem, waardoor de cijfers van de laatste jaren in ieder geval goed vergelijkbaar zijn.

Uit eerder onderzoek blijkt dat de aard van het geweld dat politiemensen gebruiken door de jaren heen verandert. "Vroeger gebruikten agenten vaker fysiek geweld zonder wapens en nu worden er vaker wapens gebruikt", zegt Timmer.

Verplichte training

Hij noemt het zorgelijk dat politiemensen minder en ook minder goed worden getraind in het omgaan met bedreigende situaties. "Het aantal uren dat voor trainingen beschikbaar is, is minder geworden en de kwaliteit ervan ook." Dat maakt volgens Timmer dat politiemensen minder goed weten hoe ze in een lastige situatie moeten optreden en vaker naar een wapen grijpen. Niet alleen hun vuurwapen, maar ook naar de wapenstok, pepperspray of stroomstootwapen.

Aad Egberts is docent aan de Politieacademie en hij zou ook graag zien dat er in de opleiding van politiemensen meer aandacht komt voor deëscalerend optreden. Hij leert agenten hoe ze door hun communicatie kunnen voorkomen dat ze van een van hun wapens gebruik moeten maken. Zijn cursus van 4,5 dag, voor zogeheten first responders die als eerste ter plaatse komen in een noodsituatie, is facultatief en hij zou het goed vinden als dat verplicht zou worden.

Hij benadrukt het belang van goede communicatie. "Het beste wapen van een agent is zijn mond." Volgens Egberts is het belangrijk dat een politieman of -vrouw in een crisissituatie laat zien te willen luisteren. "Communicatie. Zorg dat je niet bedreigend overkomt. Dan kan in veel gevallen geweld worden voorkomen."