Hugo van der Parre
Research-redacteur
Hugo van der Parre
Research-redacteur
Nu deze week ook in Overijssel de verkenners hun werk hebben afgerond is in alle provincies min of meer duidelijk welke kant het op gaat met de formatie van Gedeputeerde Staten. BBB zit als grootste partij en grote winnaar van de verkiezingen overal aan de onderhandelingstafel.
De partij heeft zich de afgelopen weken nadrukkelijk gepresenteerd als een middenpartij en daarmee een riante uitgangspositie gecreëerd, waardoor er zowel 'over rechts' als 'over links' zaken gedaan kan worden.
En dat blijkt: VVD en PvdA doen in negen provincies mee aan de formatie, soms zelfs samen. Opmerkelijk is dat het CDA, op voorhand ingeschat als de meest logische partner van BBB, maar in zes provincies is uitgenodigd.
Misschien nog wel opvallender is dat GroenLinks ook in zes provincies mag meedoen aan de formatiegesprekken. Dat is bijzonder omdat de landelijke stikstofstandpunten van GroenLinks onverenigbaar lijken met die van de BBB. Provinciale lijsttrekkers van beide partijen zijn zich bewust van de verschillen, maar zeggen elkaar niet uit te sluiten en in ieder geval het gesprek aan te gaan.
Zo'n handreiking is er niet voor D66. Die partij zit nergens aan tafel.
Zo staat het ervoor in de verschillende provincies:
Groningen
Groningen is op weg naar een bestuur van BBB, PvdA, Groninger Belang en ChristenUnie, een meerderheid van 23 zetels op 43. Het idee is dat BBB twee gedeputeerden levert, de andere partijen een. Hun namen zijn ook al bekend. Daarnaast wil BBB een zesde aanstellen, bij voorkeur politiek-neutrale gedeputeerde, speciaal voor de gasproblematiek.
Friesland
Formateur Oebele Brouwer heeft bedacht dat de onderhandelingen tussen BBB, PvdA, CDA en ChristenUnie (samen 25 van de 43 zetels) buiten de deur van het provinciehuis worden gehouden, in een paviljoen aan een meer bij Drachten. "Het moet geen gewone bijeenkomst zijn in de kantine van het provinciehuis. Je moet ze even apart hebben in een omgeving die uitnodigt om iets nieuws te maken," zegt Brouwer tegen Omrop Fryslân. Voor elke partij nemen twee Statenleden deel aan de gesprekken. De formateur weet niet hoe lang het duurt voor er een akkoord ligt. "Het zou mooi zijn als het niet tijden en tijden duurt, maar onze eerste overtuiging is: het moet goed."
Drenthe
Verkenner Astrid Nienhuis heeft geadviseerd toe te werken naar een coalitie van BBB, PvdA, VVD en CDA (28 van 43 zetels). In het Statendebat over het advies bleek dat VVD en CDA volmondig meedoen. PvdA-fractievoorzitter Yvonne Turenhout noemde het een "voorzichtige verkering, maar we weten nog niet of het een duurzame relatie oplevert".
Overijssel
Overijssel presenteerde deze week als laatste het rapport van zijn verkenners. Net als in Drenthe haalde BBB hier 17 zetels en de partij zou vrij eenvoudig met VVD en CDA een meerderheidscollege van 25 zetels kunnen vormen. Maar de verkenners adviseren verrassend genoeg iets heel anders: BBB, VVD, GroenLinks, PvdA en SGP (30 van 47 zetels) met zes gedeputeerden. Carla Evers, lijsttrekker van BBB, noemde het advies "niet verwacht, niet vanzelfsprekend en zeker spannend". Het CDA, dat sinds jaar en dag meebestuurt in Overijssel, staat aan de kant, maar houdt de deur open. Omdat veel partijen niet weten hoe BBB denkt over andere thema's dan de landbouw, is besloten eerst een tussenronde te houden waarin partijen elkaar beter leren kennen.
Gelderland
In Gelderland zijn er nog acht partijen in de race voor de coalitie-onderhandelingen. BBB, CDA en VVD zijn aan het verkennen hoe die coalitie er uit moet komen te zien. Dat gebeurt onder leiding van oud-minister Ank Bijleveld. De gesprekken zijn nodig omdat uit een eerste ronde geen duidelijke coalitie naar voren kwam. Daarom werd 'een motorblok opgetuigd' met BBB, CDA en de VVD. Samen hebben ze geen meerderheid en dus zijn er nog andere partijen nodig. Daarvoor zijn de SGP, ChristenUnie, JA21 en de PvdA in de race. Omdat de PvdA zich heeft verbonden aan GroenLinks is ook die partij nog niet afgevallen.
Utrecht
In Utrecht wil het nog niet erg vlotten. Verkenner Danny de Vries stelde vast dat geen enkele meerderheidscoalitie haalbaar was omdat verschillende partijen elkaar uitsluiten. Onder leiding van oud-politicus Anne-Lize van der Stoel is een nieuwe verkenning gestart waarbij BBB en GroenLinks (in Utrecht met zeven zetels even groot) er eerst met zijn tweeën moeten uitkomen. Daarna kunnen andere partijen in de formatie betrokken worden.
Flevoland
In Flevoland is het advies om 'over rechts' te gaan. Er wordt gesproken tussen BBB, VVD, SGP, PVV en ChristenUnie, terwijl JA21 nog op de reservebank wordt gehouden. Binnen de ChristenUnie is onrust ontstaan over deze combinatie vanwege de deelname van de PVV. De beoogde coalitie heeft een minimale meerderheid: 21 van de 41 zetels.
Noord-Holland
De vier grootste partijen BBB, VVD, PvdA en GroenLinks, gaan in een informatieronde bekijken of ze tot een coalitie kunnen komen. Het zou een meerderheid van 30 van 55 zetels betekenen. GroenLinks zegt: "We zijn zeer benieuwd naar de inhoudelijke plannen van met name de BBB en beseffen dat er nog heel veel gesprekken zullen volgen". Oud-staatssecretaris Ankie Broekers-Knol en voormalig burgemeester Bernt Schneiders zijn aangesteld als informateurs.
Zuid-Holland
Ook in Zuid-Holland zitten GroenLinks en PvdA aan tafel met BBB en VVD, plus het CDA, samen goed voor 30 van de 55 zetels. De gesprekken worden geleid door oud-minister Arie Slob (ChristenUnie). Zijn ambitie is om de onderhandelingen half mei af te ronden. Tot die tijd wil hij radiostilte betrachten.
Zeeland
Zeeland is misschien wel het dichtst bij een coalitieakkoord. De situatie is overzichtelijk: BBB, CDA en VVD en SGP (samen 23 van 39 zetels) spreken sinds vorige week met elkaar. Over de gedeputeerden is men het al eens: de zittende gedeputeerden van CDA, VVD en SGP gaan door en BBB levert twee verse krachten. Dat zijn akkerbouwer Arno Vael en bedrijfsadviseur Wilfried Nielen.
Noord-Brabant
Formateur Pieter Verhoeve (SGP-burgemeester van Gouda) praat sinds een week met BBB, VVD, PvdA en GroenLinks (29 van 55 zetels). Eventueel mag Lokaal Brabant later nog aanschuiven om de meerderheid met twee zetels te verstevigen. Wel moeten forse verschillen worden overbrugd, zeker op het vlak van stikstof. Zo wil BBB dat de deadline van 1 juli voor het plaatsen van een emissiearme stal van tafel gaat, maar als het aan VVD en GroenLinks ligt blijven de stikstofdoelen staan. De PvdA wil dat ook, maar realiseert zich dat het moeilijker wordt als gesprekken langer duren. BBB-leider Frenken toonde zich optimistisch: "Laten we werken aan een goede sfeer. Elkaar wat gunnen hoort er ook bij om tot een akkoord te komen waarmee je vooruit kunt". Voorlopig heerst ook hier radiostilte.
Limburg
In Limburg wordt vooralsnog aangestuurd op een coalitie van BBB, VVD, CDA, PvdA en SP, een meerderheid van 26 van de 47 zetels. Informateurs Jan Schrijen en Petra Dassen praten komende tijd twee keer per week met deze partijen om te onderzoeken of ze op hoofdlijnen tot een akkoord kunnen komen. Schrijen, die ook verkenner was, ziet kansen. "Maar als er straks veel discussie komt, vrees ik dat we de opdracht nog aan het teruggeven komen", zegt hij tegen omroep L1. De ambitie is dat er eind juni een akkoord ligt.
Met medewerking van de Statenverslaggevers van de regionale omroepen.
