Extreemrechts bereikt jongeren via TikTok en Instagram: 'Soms pas 13'
Extreemrechtse Telegramkanalen zijn de afgelopen jaren flink gegroeid, blijkt uit een analyse door NOS Stories van tienduizenden Telegram-berichten. Het gaat om zowel het aantal berichten als het aantal views en het aantal interacties van gebruikers met berichten.
Inlichtingendienst AIVD en deskundigen bevestigen het beeld dat extreemrechts groeit, en er daarbij in slaagt om specifiek jongeren te bereiken. Dat lukt ook via andere sociale media als TikTok en Instagram, waar extreemrechts ook probeert om extremere Telegram- en Discord-groepen te promoten.
Jonathan (19) sloot zich aan bij een nationalistische jongerengroep. "Er werd gezegd: we moeten onze stad verdedigen tegen Marokkaans tuig", vertelt hij. In verhulde termen werd hem zelfs gevraagd om daarvoor te trainen. "Kom sporten, we moeten weerbaar zijn, we moeten er klaar voor zijn."
En Nigel, die inmiddels alweer een paar jaar niet meer in extreemrechtse kringen verkeert, merkte ook dat geweld wordt verheerlijkt: "Dat er in Christchurch een keer moslims overhoop werden geschoten, werd daar gezien als pay-back."
Op zoek
Vooral jongeren lopen het risico om in extremistische groepen te worden gezogen, zegt onderzoeker Willem Wagenaar van de Anne Frank Stichting. "Zij zijn op zoek naar vrienden en een identiteit." Wie dat in zijn directe omgeving niet vindt, en op extreemrechtse groepen stuit die dat wel bieden, is extra kwetsbaar.
Dat beaamt Jonathan: "Ik was op zoek naar een identiteit, dus als iemand zegt: dit is wat ons bindt, dan vind je dat. De gedachte: ik ben Nederlander, ik ben blank, ik ben daar trots op."
De leeftijd van de personen achter extreemrechtse accounts is moeilijk te achterhalen. Maar, zegt de AIVD: "We zien veel jongeren in rechtsextremistische online-groepen. Dat komt zelfs al vanaf 13 jaar voor."
Narratief
Onder de geradicaliseerde groep, die bijvoorbeeld naar geweld neigt, zijn "enkele honderden jongeren", zegt Willemijn Kadijk, die radicale groepen onderzoekt. Maar er leven ook zorgen over de veel grotere groep die niet per se gewelddadig is, maar wel actief die denkbeelden verspreidt.
Inlichtingendienst AIVD vreest niet alleen dat geradicaliseerde eenlingen een aanslag zouden kunnen plegen, maar ook dat het radicale narratief, oftewel verhaal, van extremistische organisaties de democratische rechtsorde "ondermijnt". Dat kan doordat extreemrechtse theorieën worden genormaliseerd.
Een goed voorbeeld van die normalisering is de omvolkingstheorie, zegt onderzoeker Wagenaar. Dat is de complottheorie dat de witte bevolking zou moeten worden vervangen door mensen van buitenlandse afkomst. "De theorie heeft antisemitische componenten, maar wordt inmiddels ook vaak in niet-extremistische kringen gedeeld", aldus Wagenaar. Zelfs Kamerleden delen die complottheorie.
White Lives Matter
NOS Stories analyseerde het berichtenverkeer in 51 extreemrechtse kanalen en groepen, waarvan 18 Nederlandstalige. Zowel het aantal berichten als het aantal keer dat die berichten werden bekeken, nam tussen 2018 en nu flink toe. Ook het aantal interacties - bijvoorbeeld een doorgestuurd bericht, een duimpje omhoog of een reactie in tekst - steeg fors.
Een van die populairder geworden kanalen is het Telegramkanaal van de White Lives Matter-groep die bij de jaarwisseling racistische teksten op de Erasmusbrug projecteerde. Soms zijn de groepen tussen de regels door extreemrechts, en profileren ze zich als patriottisch en vaderlandslievend. Maar in andere gevallen gaat het om regelrechte verheerlijking van het nazi-bewind in de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust.
Vaak komen jongeren in aanraking met extremistische denkbeelden via ogenschijnlijk ogenschuldige memes en gedachten. "Het begint vrij onschuldig met dingen die nog niks met bijvoorbeeld ras te maken, maar met nationalistische gedachten", zegt Jonathan.
Dat is bewust, weet onderzoeker Kadijk. "Extreemrechts in zijn puurste vorm spreekt niet direct aan, het wordt makkelijker te verteren als je het bijvoorbeeld met grapjes verweeft."
Radicalisering is niet alleen een risico voor de samenleving, maar ook voor de jongeren zelf. "Het kan leiden tot allerlei vervelende situaties op school en werk", zegt Kadijk. Vrienden en familie keren zich vaak af van iemand met radicale denkbeelden, en wie het echt bont maakt kan de rest van zijn leven een strafblad met zich meetorsen.
Er werd gesproken over knokploegen en wapenhandelaren, dat ging mij te ver.
Dat afkeren werkt overigens averechts, benadrukken beide deskundigen: wie merkt dat iemand in zijn omgeving er steeds extremistischere gedachten op nahoudt, kan het best het gesprek aangaan. "Juist gesprekken met goede vrienden kunnen ervoor zorgen dat mensen in de spiegel kijken", zegt Kadijk.
Je losmaken uit de extreemrechtse bubbel is in ieder geval mogelijk, bewijst Jonathan; hij haakte af toen een hang naar geweld de overhand kreeg. "Op een gegeven moment werd er gesproken over knokploegen en wapenhandelaren die betrokken waren. Dat ging mij te ver. Je hebt het dan over mensen fysiek iets aandoen."