De pauzeknop of versnellen? Wat kan er wel en wat niet met het stikstofbeleid

• Barbara Terlingen

  redacteur Politiek

• Emma Jackson

  Politiek verslaggever

Het kabinet zet zichzelf klem door in de stikstofcrisis te discussiëren over jaartallen, terwijl een voortvarende stikstofaanpak uitblijft. Dat zeggen wetenschappers tegen de NOS. Het inmiddels beladen jaartal 2030 kwam veel aan de orde in het ruim veertien uur durende Kamerdebat deze week, maar het heeft een te centrale plaats in de discussie gekregen, menen ze. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) zegt ook dat jaartallen voor het oplossen van problemen niet zo van belang zijn.

Het CDA noemt het jaartal 2030 als doel sinds deze week "niet te dragen". In dat jaar moeten de stikstofdoelen zijn gerealiseerd. Andere coalitiepartijen lijken eraan te willen vasthouden. Na een week van crisisoverleg en een voor veel mensen onbegrijpelijk debat is de vraag: hoe moet het nu verder? De coalitie heeft de discussie voorlopig geparkeerd. Maar wat zou het loslaten van 2030 kunnen betekenen?

Van een jaartal in de wet merkt de natuur de komende jaren niets, zeggen zowel het PBL als de hoogleraren Backes (Staatsrecht, Universiteit Utrecht) en De Vries (Milieusysteemanalyse, Universiteit Wageningen). Met andere woorden: er moet zo snel mogelijk iets gebeuren. De Vries: "Er is veertig jaar lang veel te veel uitgestoten. Herstel van de natuur zal lang duren."

Inmiddels, drie jaar verder, is er op wat kleine maatregelen na als minder hard rijden op snelwegen en het saneren van varkenshouderijen weinig gebeurd, ziet het PBL.

Er zijn miljarden beschikbaar, maar dat het kabinet de doelen van 2035 niet lijkt te halen - laat staan die van 2030 - komt naar voren uit berekeningen over de uitstoot van het PBL en RIVM. Vasthouden aan het doel voor 2030 is daarom ook juist wel riskant, zo waarschuwde het Planbureau al eerder, als er geen stevige maatregelen aan worden gekoppeld: "Het niet nakomen van de doelen kan het vertrouwen in de overheid aantasten".

Die stevige maatregelen in plaats van focussen op jaartallen: hoogleraar Chris Backes is daar ook voorstander van. Vooral bij kwetsbare natuur moet er nu snel worden gehandeld, vindt hij. Die snelheid is niet alleen voor natuurherstel van belang, maar ook om te zorgen dat vergunningen niet aangevochten kunnen worden.

Milieuorganisatie MOB kondigde vorige maand nog aan vergunningen van zogenoemde piekbelasters, veelal boeren, bij provincies te zullen aanvechten. Voor de rechter zullen provincies volgens het PBL moeten kunnen laten zien dat per individueel Natura-2000-gebied serieus werk wordt gemaakt van onderbouwde natuurmaatregelen. Een jaartal voor het halen van generieke doelen zegt weinig over de aanpak in een individueel gebied en zal voor een rechter niet veel van betekenis zijn.

Toelaatbare staatssteun

Om de vergunningverlening voor bouwprojecten weer op gang te brengen is volgens het PBL het halen van alleen de algemene stikstofdoelen niet genoeg. Die zijn gericht op het tellen van vierkante meters onder de "kritische depositiewaarde", de maximaal toegestane hoeveelheid uitstoot in een bepaald gebied. De stikstofwet zou verder op de schop moeten.

Nu zijn er bijvoorbeeld ingewikkelde berekeningen nodig om vergunningen voor bouwprojecten te krijgen. Als de stikstofuitstoot per gebied omlaag gaat en de natuur aantoonbaar verbetert, zouden projecten die weinig uitstoten buiten die procedure gehouden kunnen worden. Per gebied moet dan wel goed onderbouwd hoe hoog de drempel is.

Al jaren gaat het in Nederland over stikstof. Niet alleen in de politiek, maar ook bij boeren, fabrieken, ga zo maar door. Maar waar hebben ze het dan eigenlijk over? Wat is stikstof en waarom zien veel mensen het de laatste jaren als probleem?

Ook wetenschappers Backes en De Vries vinden het focussen op elke vierkante meter in ons land geen oplossing. Als je echt stappen zet met het uitkopen van piekbelasters en het verlagen van de overige uitstoot, kunnen veel andere projecten van het slot.

Om de uitstoot te verlagen drong de commissie-Remkes al meermalen aan op het uitkopen van piekbelasters. De regelingen hiervoor liggen bij de Europese Commissie, die moet beoordelen of er sprake is van toelaatbare staatssteun. Nederland moet dat afwachten.

Goed verdienmodel

Maar hiermee opschieten is volgens De Vries juist de enige oplossing. "Welk jaartal je ook in een wet zet, dat moet nu snel gebeuren." Hij pleit ervoor boeren per hectare of per dier emissiedoelen te geven, zodat helder wordt of ze er dichtbij of ver vanaf zitten.

Mocht het doel ver weg zijn, dan kunnen investeringen in emissiearme stallen of minder vee in beeld komen. Daar hoort volgens De Vries wel een goed verdienmodel bij. "Pas dan komt er echt beweging in en kun je binnen acht tot tien jaar ver komen."

Als er dan niet genoeg boeren uit zichzelf blijken te stoppen is gedwongen uitkoop van belang, zegt Chris Backes. Als de uitkoop van tafel gaat, staan Nederland, de natuur en de economie "echt met 2-0 achter".

'2030 in wet geeft wel richting'

Niet blindstaren op discussies over 2030 dus, is het advies van de wetenschappers. Maar het jaartal toch in de wet zetten kan natuurlijk wel "richting geven" of een stok achter de deur zijn.

Ondertussen lijkt minister Van der Wal (Stikstof) het jaartal 2030 al steeds meer te mijden. Gevraagd of ze nog snapt wat de coalitiepartijen willen zei ze donderdag dat ze haar werk nu maar "dag voor dag" gaat doen. Ze verwees daarbij wel naar de al door Remkes voorgestelde 'ijkmomenten' in 2025 en 2028.