Ons kortetermijngeheugen is minder betrouwbaar dan gedacht

Mensen kunnen zich een waarneming al na een paar seconden verkeerd herinneren, en dan ook nog eens met grote zelfverzekerdheid. Naarmate de seconden verstrijken, wordt een herinnering al rap minder betrouwbaar, blijkt uit een nieuwe Nederlands-Britse studie.

"Een onverwacht resultaat", noemt cognitief psycholoog Marte Otten van de Universiteit van Amsterdam haar studie dan ook. "In eerdere experimenten zaten proefpersonen er ook wel eens naast, maar toen was niet duidelijk of ze gokten of zeker waren van hun zaak. In dit onderzoek zeiden mensen: ik weet het zeker. Terwijl ze nog steeds fouten maakten".

Van het langetermijngeheugen was al bekend dat het niet altijd betrouwbaar is, en in sommige gevallen zelfs ruimte kan bieden aan valse herinneringen (zie kader). Maar algemeen werd aangenomen dat herinneringen van slechts een paar seconden oud vrij betrouwbaar zijn.

Gespiegelde letters

In vier verschillende experimenten lieten de wetenschappers steeds letters zien, waarvan een deel gespiegeld was. Aan de proefpersonen de opdracht om te zeggen welke letters ze zagen en of ze gespiegeld waren of niet. Daarbij gingen de proefpersonen tot in de helft van de gevallen de mist in, ook als ze aangaven niet te twijfelen aan hun geheugen. De resultaten zijn gepubliceerd in het blad PLoS ONE.

Nu is het spiegelen van een letter natuurlijk maar een kleine verandering, het is niet alsof een auto opeens in een boot verandert. Lezen de onderzoekers niet te veel in de resultaten? "Die vraag begrijp ik heel goed", reageert Otten, "Je moet dit onderzoek eigenlijk zien als een eerste stap. Ik zou in de toekomst graag onderzoeken of dit effect ook optreedt in sociale omgevingen. Vullen we onze herinneringen op het gebied van afkomst en gender ook in op basis van onze verwachtingen? Zulke zaken liggen veel minder vast, maar zijn juist belangrijk."

Tegelijkertijd benadrukt Otten dat de resultaten wel degelijk betekenisvol zijn. "We hebben namelijk vooraf tegen de proefpersonen gezegd: let op, er komen ook omgedraaide letters. En zelfs dan zeggen mensen met grote zelfverzekerdheid: dit is wat ik heb gezien. En in soms wel de helft van de gevallen was die waarneming verkeerd."

Het is natuurlijk afwachten of het vervolgonderzoek dezelfde resultaten zal laten zien, maar Otten denkt dat ze wel een algemeen principe in het vizier heeft. "Als je geheugen op de korte termijn een beetje rafelig begint te worden - en dat gebeurt best snel - dan kun je dit effect verwachten. Zelfs als je iets in eerste instantie perfect ziet, dan begint je geheugen al na een seconde af te nemen."