Das graaft zich in de spotlight, zo gaat het met het dier in Nederland

Het ging deze week veel over de das. Door de aanwezigheid van het dier ligt op twee plaatsen het treinverkeer stil, de gevolgen waren groot nieuws. Maar hoe gaat het eigenlijk met de das in Nederland? En wat maakt uitgerekend een spoorbaan nou zo'n aantrekkelijke plek? Vijf vragen en antwoorden over de das in ons land.

Waardoor kan een das zo veel overlast veroorzaken?

Dat komt vooral door de gangen die het dier graaft. Dassen kunnen zo'n 70 centimeter worden, waarmee ze tot de grootste landroofdieren in Nederland behoren. Hun gangen zijn met een diameter van 30 centimeter relatief fors en ook de kamers in de burchten waar het dier leeft zijn tamelijk groot, zo'n 50 centimeter hoog. Hierdoor kunnen verzakkingen optreden in het spoor. ProRail schat dat op zo'n veertig plekken langs het spoor dassen zitten, de spoorbeheerder wil geen locaties noemen.

Verder kunnen de dieren schade veroorzaken aan gras. In principe eet de das vooral regenwormen en dat hoeft niet te leiden tot schade aan de grond. In het voorjaar en najaar eten ze ook larven van onder meer de langpootmug die zich dan onder het gras bevindt. Die larven worden door de dassen uitgegraven, waardoor schade kan ontstaan.

Een das kan ook dijken beschadigen. Dat is relatief makkelijk te voorkomen door bij ontdekking het hol grotendeels dicht te gooien. Dan gaat de das meestal vanzelf weg. De leefomgeving van de das mag volgens de wet niet aangetast worden, maar voor het dichtgooien van de holen in de dijken is een ontheffing aan de waterschappen gegeven.

Hoeveel dassen zijn er in Nederland?

Dat zijn er zo'n 6000 tot 7000, schatten natuurorganisaties als Das & Boom, die de das beschermt en helpt als er overlast optreedt. De populatie was ooit ruim 12.000, maar daalde in de jaren zestig naar 1200 doordat er flink op de dieren werd gejaagd. De populatie bleef klein door onder meer het groeiende autoverkeer, totdat er in de jaren 80 een beschermingsplan kwam.

Hoewel de populatie dus is toegenomen, wordt het leefgebied van de das kleiner door de uitbreiding van dorpen en steden. Jaarlijks sterven zo'n 1500 dassen - een vijfde tot een kwart van het totale aantal - door het verkeer.

Gemiddeld leven er volgens de Zoogdierenvereniging zo'n drie dassen in een burcht. Onder het spoor in het Noord-Brabantse Esch verblijven naar schatting vier tot zes dassen.

Hoe zit het met de bescherming?

De dassen en hun burchten zijn beschermd, staat in de Wet natuurbescherming. Ze mogen dus niet worden gevangen of gedood en hun burchten mogen niet worden vernield. Wel mogen provincies en rijksdiensten een ontheffing of vrijstelling geven wanneer de volksgezondheid in gevaar is of er volgens de wet "een andere dwingende reden is van groot openbaar belang".

ProRail heeft ontheffing gekregen om de dassen onder het spoor bij Esch te verdrijven. Dat mag niet actief gebeuren; daarom is nu het talud gemaaid om de plek minder aantrekkelijk te maken voor dassen.

Ook zijn er terugslagkleppen geplaatst aan de uiteinden van de gangen van de dassenburcht, waardoor de das niet meer kan terugkeren naar de burcht onder het spoor. Dat geeft de dassen de mogelijkheid om de burcht veilig te verlaten.

Hierna wordt voorzichtig vanaf de buitenzijde van het talud met graafmachines naar binnen gegraven. Zo kan er worden gekeken of alle dassen zijn vertrokken. Als er nog dassen worden aangetroffen, worden die verdoofd en opgevangen. Dat gebeurt onder begeleiding van een dierenarts.

Waarom graven dassen gangen onder het spoor?

Wat het spoor vooral aantrekkelijk maakt, is dat het een droge, hoge plek onder de grond is. De dieren hebben een voorkeur voor een plek ver weg van het grondwater. "Ze zitten ook veel onder de opritten van snelwegen, en in dijken", zegt voorzitter Jaap Dirkmaat van Das & Boom.

De dassen zijn volgens hem niet erg gevoelig voor de trillingen en het lawaai van het spoor. "We hebben ooit filmbeelden gemaakt van een das die zijn burcht verliet onder het spoor, terwijl er een intercity langs raasde. Dat gedender, daar kunnen ze dwars doorheen slapen."

Waar gaan de dassen naartoe als ze het spoor moeten verlaten?

Zodra zeker is dat er geen dassen meer aanwezig zijn onder het spoor, worden de holen opgevuld met zand en wordt het gat in het talud weer dichtgemaakt. Ook wordt anti-graaf-gaas geplaatst om ervoor te zorgen dat de dassen in de toekomst geen burcht in het spoortalud kunnen graven.

Vorig weekend is ProRail gestart met de bouw van een kunstburcht in Friesland. Daar probeert ProRail de dassen onder het spoor vandaan te lokken met een kunstmatig gangenstelsel. In Esch is er voldoende leefruimte in de omgeving van het spoor waar de das naartoe kan verhuizen. Daar is dus geen kunstmatig gangenstelsel nodig.

Hoe de dassenverhuizing in Esch verloopt, laten we je zien in de video: