Daar staat hij. Een grote Turkse man met ogen vol water. In zijn handen een paar bruine kinderschoenen. Zo goed als nieuw en geschikt voor streng winterweer. Hij vond de schoenen in het puin. Het puin van wat tot 6 februari een flatgebouw was waarin kinderen lagen te slapen. Niemand kwam er levend uit. De schoenen zijn waarschijnlijk van één van die kinderen.
"Ik zag ze liggen", zegt de man. "Ik neem ze mee voor mijn zoontje, het is precies zijn maat". De man heeft zijn gezin wel kunnen redden, zijn kind leeft nog. Ze slapen nu in een tent en zijn zoontje heeft koude voeten. Het doet hem pijn om de schoenen te moeten meenemen, hij zegt dat hij zich schaamt. "Ik wil dit niet, maar ik heb geen keus".
Negen lange dagen deed ik verslag voor de NOS in het aardbevingsgebied. Ik zal weinig vergeten van wat ik heb gezien. Maar dit verhaal laat me niet los. De wanhoop van de overlevenden en de pijnlijke stilte van de doden die nog onder het puin liggen. Het komt samen in de man met de kinderschoenen. Hij loopt weg met de schoenen, en zijn ziel onder de arm.
Ik kijk naar wat er over is van het flatgebouw waar hij de schoenen vond. Het dak ligt op de grond maar steekt iets schuin omhoog. Overal ligt huisraad. Een matras, dekens, spullen uit de badkamer. Speelgoed. Gisteravond nog hoorden ze hier stemmen onder het puin. Nu niet meer, vertellen de vrouwen die ernaast zitten. Ze huilen en zingen Koerdische liederen. Ze rouwen om de kinderen uit hun familie voor wie hulp te laat kwam.
Als buitenlandcorrespondent ben je door ervaring geoefend in het omgaan met menselijk leed, maar niemand kan zich voorbereiden op zoiets groots als dit. Collega's die talloze oorlogen hebben verslagen zeggen dat ze niet eerder zo veel verwoesting hebben gezien als hier in steden als Adiyaman, Antakya, Kahramanmaras.
Ik dwing mezelf keer op keer te bevatten hoeveel mensen er in één klap niet meer zijn. Aan hoeveel levens abrupt een eind is gekomen. Bijna 50.000 mensenlevens. Het is de hele populatie van de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Waarschijnlijk nog veel meer.
Toen ik met mijn team het gebied bereikte, was er nog volop paniek. Op plekken waar we stopten was nog geen hulp gearriveerd. Op sociale media lazen we noodkreten van mensen die zich nog levend onder het puin bevonden. Familieleden deelden adressen ("hier leven nog mensen!") en vroegen om hulp ("wie kan een hijskraan regelen voor dit adres?").
Graafwoede
Door steden rijden, voelde apocalyptisch en op sommige plekken onheilspellend. Alsof we de eerste buitenstaanders waren die er aankwamen. We voelden de naschokken. We hielden onze adem in als we langs torenflats reden die net niet waren ingestort. Gebouwen waren geworden tot wapens. Ze konden ieder moment aanvallen. Omvallen.
We zien twee oudere mannen boven op wat over is van een flat van vijf verdiepingen. Vijf verdiepingen plat op de grond, tien gezinnen lagen er te slapen. Een van de mannen heeft zijn dochter zien liggen. Ze is dood, maar misschien zijn de anderen nog in leven? Ze graven woest. Iemand heeft een hamer. De rest moet met blote handen.
Ik weet dat er niet veel woorden nodig zijn bij deze beelden. Dat de uitdrukking op de gezichten van deze mannen, hun graafwoede, genoeg is om binnen te dringen in de veilige huiskamers van Nederlandse nieuwskijkers. Dat geldt ook voor waar we een paar dagen later getuige van waren: het ontstaan van massagraven in de stad Adiyaman.
Natuurgeweld discrimineert niet. In dit diep gepolariseerde land was opeens geen onderscheid meer. Turken, Koerden, Alevieten, Syrische vluchtelingen, rijke mensen, arme mensen. Niemand is gespaard.
Ik zag hoe de wanhoop omsloeg in woede. Want hulp kwam voor veel mensen te laat. Boosheid ook om de corruptie, de onveilige gebouwen. De kreet: 'Waar is de staat?', is terug van weggeweest. Maar ik zag ook de hoop. De ongekende solidariteit in de bevolking. Hoe de mensen in dit land zich van hun beste kant laten zien. Hoe het gewone leven stopte en iedereen iets doet. Want hun 'broeders en zusters' hebben hen nodig.
Rouwen om het verlies
Deze ramp zal de geschiedenis ingaan als de Grote Aardbeving van 2023. En Turkije zal nog lang blijven huilen. Rouwen om het verlies van zo veel mensenlevens.
Maar het trauma zal hier niet stoppen. De grond blijft bewegen. Nog meer schokken, weer een aardbeving. Nergens voelt het veilig. Waar zal het noodlot hierna toeslaan? Miljoenen mensen zijn bezig met die vraag.
In Istanbul, de magische stad die ik mijn thuis noem, is een collectieve zenuwinzinking gaande. Slechte gebouwen dicht op elkaar, weinig controle op de bouwvoorschriften en twee grote breuklijnen waar de stad omheen ligt.
Vrienden spreken nu openlijk over verhuizen naar het platteland. Mijn zelfverzekerde buurvrouw durft niet meer te slapen. Een collega heeft nachtmerries. Nooit meer kijken ze op dezelfde manier naar huizen en flatgebouwen. Ze kijken omhoog en denken alleen maar: zal dit gebouw instorten of blijven staan? En: hoe kunnen we ooit nog rustig slapen?
