Risico's voor waterleven door concentraties medicijnen in oppervlaktewater
In het Nederlandse oppervlaktewater komen concentraties voor van bepaalde medicijnen die mogelijk effect hebben op het gedrag van waterdieren, en daarmee op de hele voedselketen.
Dat concluderen onderzoekers van het RIVM en de Universiteit Maastricht. Ze hebben voor het eerst in Nederland gekeken welke hoeveelheden zogenoemde psychofarmaca voorkomen in het oppervlaktewater, dat zijn medicijnen die worden voorgeschreven bij psychiatrische aandoeningen en psychologische problemen als angsten, depressie of bipolariteit.
In Nederland zijn vooral concentraties aangetroffen van de angstremmer oxazepam, het middel fluoxetine tegen depressiviteit en carbamazepine, dat wordt voorgeschreven tegen epilepsie en bij bipolaire stoornis.
"Het gaat om kleine hoeveelheden, maar wel genoeg om in het laboratorium effecten te zien op het gedrag van vissen en kreeftjes. Als die effecten ook in het veld voorkomen heeft dat invloed op 'eten en gegeten worden'", schetst onderzoeker Caroline Moermond van het RIVM in het NOS Radio 1 Journaal.
"Angstremmers maken vissen moediger, kalmerende medicijnen zorgen er juist voor dat vissen en kreeftjes minder bewegen, en dat heeft uiteindelijk weer effect op de hele voedselketen." Van slakken is bekend dat ze hun voeten loslaten in water met bepaalde concentraties van deze middelen, wat invloed heeft op hun manier van leven.
Nooit door de gootsteen
Op mensen lijkt de aanwezigheid van concentraties van deze middelen in het water geen effect te hebben. De belangrijkste manier waarop de stoffen in het drinkwater komen is het gebruik door patiënten die ze weer uitplassen.
Het spoelwater gaat door de rioolwaterzuivering voor het in het milieu terechtkomt. Voor drinkwater is er nog een extra zuivering met specifieke filters.
De onderzoekers waarschuwen wel dat overgebleven medicijnen nooit door de gootsteen of het toilet moeten worden gespoeld, maar altijd moeten worden ingeleverd bij de apotheek. Artsen zouden daar in de spreekkamer ook nadrukkelijk op moeten wijzen.
Andere manier van denken
Verder moeten ze bij het voorschrijven van medicijnen eigenlijk de milieu-impact laten meewegen. Dat gebeurt nu nog weinig, legt psychiater en onderzoeker Jurjen Luyckx uit. "Als artsen hebben we bepaalde richtlijnen, waarin staat: dit medicijn is daarvoor effectief, of geeft die bijwerkingen. Ik zie wel een toekomst voor me waarin we de impact van geneesmiddelen op CO2-uitstoot of op het waterleven ook meenemen. Want we kunnen vaak kiezen tussen verschillende middelen."
Zoiets gebeurt al wel bij geneesmiddelen voor astma, zoals inhalatoren. Sommige daarvan zijn schadelijker dan andere, en het advies is dan om de minst schadelijke te gebruiken als die even effectief is voor de patiënt.
Luyckx signaleert dat hoewel uitvoerig wordt onderzocht hoe veilig geneesmiddelen zijn voor mensen, er nauwelijks wordt gekeken naar de impact ervan op de hele leefwereld. "Dat is iets vrij nieuws en dat is wel waar we naar toe zouden moeten."
Het vergt een andere manier van denken. "Hier zijn we als artsen nog niet zo in getraind", zegt Luyckx. "De patiënt in de spreekkamer is superbelangrijk, maar we willen ook nog goede zorg kunnen bieden over dertig jaar. Met de huidige staat van milieu en klimaat is dat wel iets waar we als artsen rekening mee moeten houden. Ook gezien de schade die we kunnen toebrengen aan de omgeving."