Kosovo blijft kruitvat, zware druk op Servië kan leiden tot omslag
Het langlopende conflict tussen Servië en Kosovo is er nog niet definitief mee opgelost, maar zware druk van de EU en de VS op de Servische president Aleksandar Vucic brengt mogelijk toch beweging. Hij kan niet anders, zou je kunnen afleiden uit de toespraak die Vucic vanavond hield.
Vertegenwoordigers van EU en VS waren afgelopen weekend op bezoek in Belgrado, nadat ze eerder de Kosovaarse premier Kurti hadden bezocht in de hoofdstad van Kosovo, Pristina. De druk was extreem, klaagde Vucic in zijn toespraak. "Hier was geen sprake van een wortel en een stok; alleen van een stok", zei Vucic in zijn televisietoespraak.
Servië en Kosovo liggen al decennia met elkaar overhoop. Dat leidde in de jaren '98 en '99 van de vorige eeuw tot een guerrilla-oorlog waarmee de Albanese meerderheid in Kosovo afscheiding van Servië wilde bevechten. De toenmalige Servische president Milosevic probeerde de opstand met grof geweld te onderdrukken. Daar slaagde hij niet in, omdat de NAVO het Kosovo Bevrijdingsleger de helpende hand toestak met bombardementen op Servische doelen. In juni 1999 waren de troepen van Milosevic gedwongen zich uit Kosovo terug te trekken. In 2008 riepen de Albanezen in Kosovo de onafhankelijkheid uit.
Servië heeft die onafhankelijkheid nooit erkend. Dat heeft sindsdien tot tal van conflicten geleid, rellen, wegblokkades, sluiting van grenzen, dreigen met oorlog. Eind vorig jaar trokken zo'n beetje alle Serviërs zich terug uit openbare Kosovaarse instellingen als lokaal bestuur, rechtbanken en politie in het noorden van Kosovo, waar zij de meerderheid vormen.
De EU wil geen enkele afwijking van haar beleid in haar achtertuin. En wij zijn de achtertuin.
Het westerse deel van de internationale gemeenschap heeft eindeloos geprobeerd om de partijen aan tafel te krijgen. Dat lukte wel, maar resultaten werden er zelden geboekt, zelfs niet onder de dreiging dat Europese integratie alleen mogelijk was als de partijen afspraken met elkaar zouden maken. Zo nu en dan was er wat dat betreft ook wel een succesje, maar papier is geduldig. De afspraken werden zelden of nooit nagekomen.
Kennelijk heeft de oorlog in Oekraïne geleid tot een nieuwe assertiviteit, met name bij de EU. "De geopolitieke situatie is volledig veranderd", zei Vucic. "De EU wil geen enkele afwijking van haar beleid in haar achtertuin. En wij zijn de achtertuin."
'Passend niveau van zelfbestuur'
Er klonken afgelopen weekend harde dreigementen, met name uit de mond van EU-afgevaardigde Miroslav Lajcák. Als Vucic zijn handtekening niet wilde zetten, zou dat verregaande consequenties hebben, liet die al in de tweede of derde zin van hun gesprek weten, zei de Servische president: stopzetting van het Europese integratieproces, stopzetting en terugtrekking van Europese investeringen en herinvoering van de visumverplichting voor Serviërs die in het Schengengebied op bezoek willen. Bij elkaar opgeteld zou dat Servië aan de rand van de afgrond brengen, aldus Vucic, en waarschijnlijk eroverheen.
Maar Vucic zou Vucic niet zijn als hij niet met een duidelijke boodschap zou komen. Iets in de zin van: ik teken wel of ik teken niet. En wat hij dan al dan niet zou moeten tekenen is een verdrag op basis van een Frans-Duits voorstel. Daar komen de woorden 'erkenning van de onafhankelijkheid van Kosovo' niet in voor, maar veel scheelt het niet.
En wat Servië en de Servische minderheid in Kosovo ervoor in ruil krijgen is nogal mager: een "passend niveau van zelfbestuur voor de Servische gemeenschap". Een vaag geformuleerde toezegging, naar verluidt omdat de Kosovaarse premier Kurti niet akkoord wil gaan met de veel concretere Associatie van Servische Gemeenten in Kosovo, die al in 2013 was overeengekomen.
Open wond
Voor Vucic breekt nu een spannende periode aan. Hij kan de Servische media onder zijn controle domweg opdracht geven om te schrijven of uit te zenden wat hij wil. Dat zal zeker gebeuren, maar de vraag is hoeveel effect het heeft. Kosovo is een open wond voor verreweg de meeste Serviërs.
Vucic zelf kan onder de zware internationale druk misschien wel door de bocht zijn, het is lang niet zeker dat hij zijn bevolking kan overtuigen. En hij is een populist, er zal heel lang en heel diep nagedacht moeten worden. Wat het resultaat daarvan zal zijn, valt moeilijk te voorspellen.
