Iraanse regime lijkt protestgolf ondanks 'scheurtjes' voorlopig te overleven

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Zware repressie en geldzorgen doen hun werk. De protestbeweging die maandenlang Iran in zijn greep hield, lijkt over zijn hoogtepunt heen.

Door middel van grof geweld, arrestaties en bedreigingen hebben de conservatieve machthebbers in Teheran hun positie voorlopig veiliggesteld. Ze worden daarbij flink geholpen door de slechte economie.

De protesten begonnen naar aanleiding van de dood van de 22-jarige Mahsa Amini in een politiecel op 16 september vorig jaar. De Koerdisch-Iraanse vrouw zou zich niet aan de kledingvoorschriften hebben gehouden, waarna ze werd opgepakt door de moraalpolitie.

In het najaar waren er dagelijks veel grote demonstraties. Maar nu zijn ze minder talrijk en kleiner geworden. Volgens deskundigen komt dat deels door de harde methodes van het regime en deels door de torenhoge inflatie.

"Mensen kunnen het zich niet veroorloven om eindeloos de straat op te blijven gaan. Er moet ook geld verdiend worden," zegt Erwin van Veen, conflictonderzoeker aan het Clingendaelinstituut. "Maar repressie speelt ook een belangrijke rol."

'Afgedwongen spijtbetuigingen'

De afgelopen maanden schoot de politie herhaaldelijk met scherp op demonstranten. Betogers werden massaal gearresteerd: zo'n 20.000 volgens mensenrechtenorganisaties. En de laatste tijd grijpen de autoriteiten geregeld naar de doodstraf. Twee demonstranten zijn al geëxecuteerd en tientallen anderen wacht mogelijk hetzelfde lot.

Daarnaast zijn er verhalen van martelingen in politiecellen en bedreigingen aan het adres van familieleden van arrestanten. "Er komen steeds meer lijken uit de kast," zegt de Iraans-Nederlandse filmmaker en dichter Nafiss Nia, die de situatie in Iran nauwlettend volgt. "Arrestanten worden gedwongen om spijt te betuigen voor de camera, en om te zeggen dat ze spion zijn voor Israël en Amerika."

Om vrijgelaten te worden "moeten ze vervolgens honderden berichten posten op Instagram waarin ze trouw zweren aan de Islamitische Republiek en de opperste leider de hemel in prijzen," aldus Nia. "Sommigen kiezen liever voor zelfmoord."

Problemen houden aan

"Ik verwacht dit jaar nog wel kleinere, lokale en kortere demonstraties, met bijvoorbeeld symbolische daden van verzet," zegt onderzoeker Van Veen. "We zullen zien dat meer portretten van de Iraanse leiders verbrand worden, vrouwen zonder hoofddoek de straat op gaan enzovoorts." De protesten zullen de kop op blijven steken omdat de bron van het conflict niet is opgelost. "De regering doet geen concessies."

Maar uiteindelijk zullen die demonstraties de komende maanden niet zorgen voor een omwenteling in Teheran, denkt Van Veen. "Er zijn weliswaar wat haarscheurtjes ontstaan in de elite tussen degenen die concessies willen doen aan de bevolking en degenen die een harde lijn willen doortrekken. Toch verwacht ik geen grote ruzie onder de leiders. In grote lijnen blijven de rijen gesloten."

Dat er nog ver van het centrum van de macht demonstraties plaatsvinden is dagelijks te zien op sociale media. Zoals in deze tweet van de Iraans-Amerikaanse econoom Karim Sadjadpour:

Sommige experts denken dat de situatie in Iran blijvend is veranderd door de protestgolf van de laatste maanden. Er wordt zelfs gesuggereerd dat er langzamerhand een krachtige oppositie vorm gaat krijgen die een vuist kan maken tegen de conservatieve leiders van het land.

Van Veen ziet dat niet snel gebeuren. "De hervormers zijn aan de kant gezet na de laatste verkiezingen. De Revolutionaire Garde is al veel langer bezig om steviger in het zadel te komen en vormt een deel uit 's lands conservatieve krachten. Die geven geen ruimte aan hervormers in het centrale bestuur. Iran is geen land waar je een vereniging opricht om gezellig oppositie te gaan voeren."

Wat ook ontbreekt is een zichtbare leider van het verzet. Demonstraties worden via via aangekondigd. "Leiderschap is een van de elementen die missen, er is ook weinig organisatie," zegt Van Veen. "Het is veelal relatief spontaan en lokaal van karakter. Dat zorgt er ook voor dat we niet kunnen spreken van een opstand, of een revolutie."

Een andere factor die in het voordeel werkt van de regering is de opstelling van de veiligheidstroepen, voegt hij toe. "Als die zouden zeggen het is goed geweest, dan is het snel klaar. Tot nu toe zijn ze loyaal gebleven."