Televisiezender van Russisch-Orthodoxe Kerk brengt oorlogspropaganda

• Paul Alexander

  redacteur Buitenland

De priester en de televisiepresentator staan gehuld in kogelwerende vesten en met legerhelmen op in het door oorlog verwoeste dorp Volnovacha in de Donbas. Ze zijn voor het programma De Oorlog en de Bijbel met een cameraploeg naar bezet gebied in Oekraïne getrokken om te spreken over "Gods bedoelingen" met deze oorlog.

"Is God in staat het geloof op de proef te stellen en op te roepen tot oorlog?" vraagt de presentator met een bijbel in de hand. Terwijl op de achtergrond explosies klinken, antwoordt de priester: "Als Gods schepselen geen liefde voor Hem tonen, geen geloof meer hebben en Hem veronachtzamen, neemt Hij maatregelen en vaagt Hij hele volken van de aardbodem."

Ze komen ook te spreken over de rol van leiders in oorlogstijd. "Elk volk, elk land, elke stad heeft een engel die bescherming biedt, die door God is gezonden."

Poetins naam wordt niet genoemd. Maar de beelden zeggen genoeg: we zien de Russische president door de lange gangen en reusachtige zalen van het Kremlin lopen. Het is niet voor het eerst dat hij wordt afgeschilderd als beschermengel van de natie.

Trailer van het programma De Oorlog en de Bijbel:

Het religieuze televisiekanaal SPAS - oftewel verlossing - verdient met deze aflevering de wisselbokaal voor de meest spraakmakende propaganda van de maand, schrijft het onafhankelijke Russische mediakanaal SOTA in een bericht op Telegram.

SPAS is de voornaamste zender van de Russisch-Orthodoxe Kerk. Het kanaal maakt deel uit van het nationale zenderpakket en kan rekenen op een trouw publiek van Russisch-orthodoxe kijkers. Maar met de documentairereeks De Oorlog en de Bijbel staat de zender opeens in het middelpunt van de belangstelling.

"SPAS heeft de laatste jaren vorm en inhoud van de propagandistische staatszenders overgenomen en vermengd met een dikke religieuze saus," zegt journaliste en theologe Anna per telefoon vanuit Moskou. Uit veiligheidsoverwegingen wil ze niet met achternaam genoemd worden.

"Op die manier probeert SPAS ongetwijfeld het grotere publiek buiten de orthodoxe kring te bereiken. In luidruchtige talkshows, maar ook in meer beschouwende programma's en documentaires scharen ze zich al langer met hun boodschap pal achter de macht. En de laatste tijd klinkt ook het oorlogsgeluid op de zender steeds luider."

Troostende en zalvende boodschap

Anna schreef voor de site van SOTA een analyse van de propaganda op de verschillende Russisch-orthodoxe kanalen. Waar andere religieuze zenders een zalvende en troostende boodschap proberen uit te dragen, toont SPAS zich ronduit militaristisch.

Nieuw is wel de rabiate toon waarvan het kanaal zich bedient. Zo komen de priester en de televisiepresentator te spreken over "Gods opdracht aan het Joodse volk in het Oude Testament om de aarde te zuiveren van goddeloze volken". Daarop volgt het meest opvallende citaat uit de aflevering. "Een interessante manier om het geloof te testen", zegt de televisiepresentator. "Gaat heen, trek ten strijde en vernietig het volk."

Op sociale media wordt deze uitspraak algemeen gezien als een poging om genocide op het Oekraïense volk te rechtvaardigen. Zo schreef de journalist Sergej Tsjapnin, kenner van de Russisch-Orthodoxe Kerk, op zijn Facebookpagina: "Om zich achter de Bijbel te verschuilen en genocide te rechtvaardigen, is niets anders dan cynisme."

"Ik weet niet of ze opereren in opdracht van het patriarchaat van Moskou of dat ze denken er publiek mee te trekken," zegt Anna. "Er blijkt in ieder geval uit dat dit soort taal gemeengoed is in het Rusland van nu."

Oorlogsretoriek

Want dat is wat Anna zo verontrustend vindt: niemand in Rusland kijkt er meer van op als een religieuze zender schaamteloos oorlog predikt. "Er zijn natuurlijk priesters die deze boodschap niet onderschrijven en zich distantiëren van de oorlogsretoriek. Maar een groot en ook hoger opgeleid deel van de bevolking denkt: het is oorlog, je moet je land steunen."

Het telegramkanaal van SPAS toont ook beelden van Russische militairen met iconen. We zien in close-up hoe vocht van het icoon over de handen van een soldaat stroomt. "Het sap van mirre, een Godswonder," zo wordt gezegd. De beelden zijn bedoeld om "de goddelijke missie van het Russisch leger" te onderstrepen.

Ook hier is de boodschap duidelijk: Rusland voert een 'heilige oorlog'. De vijand is het Westen dat religie en de traditionele waarden verloochent en allerlei gendervariaties erkent, zo wordt keer op keer beweerd.

"Het klinkt vroom en verheven in de bewoordingen van de priester en de presentator", schrijft een kenner op Facebook. "Ze doen alsof ze getuigen van spiritualiteit en hoge morele waarden. Maar in feite dienen ze alleen de macht. Het is niets anders dan een publieke verloochening van Christus."