Kabinet wil betalingsverkeer beter laten monitoren, Kamer heeft vragen
In de strijd tegen criminaliteit wil het kabinet banken de mogelijkheid geven om particuliere transacties boven de 100 euro gezamenlijk te monitoren. Hetzelfde moet gaan gelden voor alle zakelijke transacties, dus ook die onder de 100 euro. Op deze manier moeten banken ongebruikelijke transactiepatronen makkelijker in beeld krijgen en moet witwassen een stuk moeilijker worden.
De plannen, die eind oktober werden aangekondigd, zijn nog geen werkelijkheid. Er moet eerst nog mee worden ingestemd door het parlement. En het is nog maar zeer de vraag of de Kamerleden de plannen volledig zullen overnemen. Ze hebben zorgen over de privacy en stellen vraagtekens bij het drempelbedrag van 100 euro.
Massasurveillance
En niet alleen Kamerleden zijn kritisch. Het drempelbedrag in de plannen kwam na spijkerhard commentaar door belangrijke adviesorganen van het kabinet. "Als de bezwaren niet zijn weggenomen, opent een nieuw wetsvoorstel de deur naar een ongekende massasurveillance van Nederlanders", schreef de Autoriteit Persoonsgegevens.
Volgens de Raad van State is niet alleen de privacy in het geding: "Deze monitoring kan ook leiden tot uitsluiting en discriminatie." In dat advies stelde de Raad van State zelfs voor om de gezamenlijke transactiemonitoring te schrappen uit de plannen.
Daarop werden de plannen aangepast door het kabinet. Het wil graag door met de gezamenlijke monitoring, omdat criminelen complexe netwerken van banken en transacties opzetten en hiermee te makkelijk onder de radar blijven. "Door middel van gezamenlijke transactiemonitoring kunnen deze ketens van transacties die voor individuele banken niet zichtbaar zijn onderzocht worden", zegt het ministerie van Financiën.
Het kabinet denkt de bezwaren van de adviseurs voldoende te kunnen wegnemen door een aantal extra waarborgen in te bouwen. Zo worden particuliere betalingen onder de 100 euro niet gezamenlijk geregistreerd. Ook wordt na vier jaar gekeken of de nieuwe aanpak werkt en wordt die zo nodig aangepast. Bovendien, zegt het ministerie van Financiën, staan in de database minder gegevens dan waar de banken individueel al over beschikken en die ze nu al gebruiken om misdaad op het spoor te komen.
Gevoelige gegevens
Of al die aanpassingen aan de plannen voldoende zijn voor de adviesorganen is nog niet duidelijk. De Raad van State kan alleen op de nieuwe plannen reageren als de regering om een nieuw advies vraagt. En ook de Autoriteit Persoonsgegevens gaat de aanpassingen pas beoordelen als de wet door het parlement is.
Wat Tweede Kamerlid Mahir Alkaya van de SP betreft gaan de plannen veel te ver. "Het gaat dus over heel gevoelige gegevens, bijvoorbeeld geld geven aan een politieke partij en doneren aan een religieuze instelling. Dat zijn allemaal gegevens die je het liefst niet op straat wil hebben en dat risico neemt natuurlijk toe."
Hij neemt het voor lief dat er criminelen zullen zijn die onder de radar blijven als de plannen niet doorgaan: "Ben je bereid grootschalig een sleepnet uit te zetten, grootschalig alle betalingen van mensen te monitoren om die enkele crimineel te pakken? Ik denk dat het kabinet te ver doorschiet."
Dat vindt ook GroenLinks-Kamerlid Tom van der Lee. Hij vindt dat de aanpak van witwassen te lang onvoldoende is geweest, maar dat de balans nu te ver naar de andere kant uitschiet. "Het centraal bijhouden van zo'n beetje alle transacties van alle mensen gaat erg ver. Ik vind dat het kabinet dit niet duidelijk weet te rechtvaardigen."
Napels aan de Noordzee
Eelco Heinen van de VVD staat positiever tegenover de nieuwe aanpak. Die geeft wat hem betreft ruimte om gerichter onderzoek te doen dan nu mogelijk is. "Privacyregels staan daarvoor nog te veel in de weg, waardoor criminelen makkelijk wegkomen." En volgens Pieter Grinwis van de ChristenUnie moeten we minder naïef zijn: "Er wordt hier zo veel geld witgewassen. Als we niet opletten, wordt het hier een Napels aan de Noordzee. Zonder deze mooie Italiaanse stad natuurlijk te willen beledigen."
Beide coalitie-Kamerleden hebben nog wel hun vraagtekens bij de grens van 100 euro. "Alsof iemand even zijn vinger in de lucht heeft gestoken, o ja het moet 100 euro zijn", zegt Grinwis. Hij wil daarom van de minister en experts weten waarom het 100 euro is en niet bijvoorbeeld 200 of 500 euro. En ook Steven van Weyenberg van D66 zegt dat hij nog een hoop vragen heeft. Daarom wordt er binnenkort op zijn initiatief een gesprek in de Tweede Kamer met experts georganiseerd.
Alkaya wil daar niet op wachten. Hij heeft al een voorstel gedaan om het bedrag op te hogen naar 3000 euro. Dat sluit volgens hem aan bij een ander plan binnen het wetsvoorstel om contante betalingen te verbieden. Ook die maatregel is bedoeld om witwassen veel moeilijker te maken.
Wel nodig
Toch hoopt de Nederlandse Vereniging van Banken dat dat niet gebeurt. Het blijft voor criminelen te makkelijk om onder de radar te blijven als het bedrag omhooggaat, zegt voorzitter Medy van der Laan.
Die criminelen maken volgens haar ook gebruik van transacties onder de paar duizend euro via verschillende banken en daarom is gezamenlijke monitoring ook echt nodig. "Een bank kan nu eigenlijk alleen maar naar zijn eigen klant goed onderzoek doen. En als je criminele netwerken echt een slag wil toebrengen dan moet je door alle banken heen begrijpen waar de criminelen zich bevinden."
Van der Laan heeft geen grote zorgen over de privacy. Daarvoor bevat de nieuwe wet genoeg waarborgen, waardoor volgens haar alleen de ongebruikelijke transacties opduiken. En ze wijst erop dat de transactiegegevens versleuteld worden verzameld; ze worden alleen ontsleuteld als er onderzoek wordt gedaan naar een transactie.
Alle plannen liggen nu in de Tweede Kamer. Daar gaan de Kamerleden binnenkort in gesprek met experts. Daarna volgt een debat en volgend jaar moet dan duidelijk worden hoe de definitieve plannen eruit gaan zien.