Lange wachtlijsten voor psychologen 'veelkoppig monster'

Het is al jaren een lastig punt: de wachtlijsten voor mentale hulp. Mensen moeten vaak langer dan drie maanden wachten voor ze bij een psycholoog terechtkunnen. Al jaren pleiten psychologen voor meer plekken op de post-masteropleiding tot gezondheidspsycholoog (gz), om zo de wachtlijsten weg te kunnen werken. Maar met meer psychologen is het probleem niet per se opgelost.

Capaciteitsorgaan

Ondanks het tekort krijgt niet iedereen die de opleiding wil doen een plek, zegt directeur Valerie Hoogendoorn van het opleidingsinstituut PPO in Groningen.

Dat komt doordat het aantal beschikbare opleidingsplekken wordt berekend door een capaciteitsorgaan. "Dat kijkt hoeveel psychologen er op de middellange termijn nodig zijn", zegt Hoogendoorn. "Daarna is het een overheidskwestie: hoeveel willen wij in dit land uitgeven aan geestelijke gezondheid?"

In 2023 meldden 1296 mensen zich aan, 832 kregen een plek. "Je wilt dat er meer worden opgeleid, want er is meer vraag. Maar daar zit een keerzijde aan: als je in één keer te veel mensen opleidt, heb je op de lange termijn een overschot", zegt Hoogendoorn.

Masterstudenten

Volgens Rudolf Ponds, vicevoorzitter van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP), gaat het om kwaliteit, niet per se om kwantiteit. "We moeten hoog gekwalificeerde mensen hebben."

Op dit moment nemen masterstudenten na hun opleiding Psychologie de taken van gz-psychologen over. "We moeten ons afvragen of die afgestudeerde masterstudenten voldoende professioneel zijn om te beoordelen welke patiënten een psychologisch traject moeten hebben. Hoe meer ervaring en scholing je hebt, hoe beter je dat kunt zien", zegt Ponds.

Iemand kan om hulp vragen, maar een psycholoog hoeft die niet altijd te geven. "Soms kun je iemand ook doorverwijzen naar een lotgenotengroep. Of misschien is één sessie wel genoeg om iemand gerust te stellen. Een gz-psycholoog heeft in de opleiding geleerd om die selectie te maken, een masterstudent die net van de universiteit komt heeft die ervaring nog niet", aldus Ponds.

Veelkoppig monster

"We worstelen enorm om voldoende mensen in te zetten voor ernstige problematiek", zegt Ponds. "Op relatief lichtere problematiek werken nu ook hulpverleners, terwijl de meest dringende zorgvragen langer blijven liggen. Dat is onwenselijk", zegt Ponds verder.

Het tekort aan psychologen in combinatie met de stijgende vraag is volgens Ponds een veelkoppig monster. "Misschien leiden we te weinig mensen op. Misschien vragen we sneller zorg dan vroeger. Misschien verlenen we zorg aan te veel mensen en zijn we te weinig kritisch."

Lange termijn

Jan Derksen, klinisch psycholoog en hoogleraar psychodiagnostiek aan de Radboud Universiteit, denkt dat meer opleidingsplekken het probleem deels oplossen. "Maar op de lange termijn moeten we meer doen aan opvoeding en stress in de samenleving. We moeten zorgen dat mensen niet zo kwetsbaar zijn."

Kritisch zijn op wie een psychologisch traject kan ingaan, is volgens Derksen nodig. "Wanneer iemand zich inschrijft bij een praktijk, zou er op korte termijn een diagnostisch gesprek moeten komen, in plaats van mensen maanden op een wachtlijst te laten staan. Vaak zitten mensen met klachten die komen door sociale omstandigheden of door het werk. Dan moeten ze niet bij de psycholoog zijn."

Afgestudeerde masterstudenten nemen taken op zich van gz-psychologen, ziet ook Derksen. "Er wordt veel te veel aan hen overgelaten. Ze hebben maar vier jaar een opleiding gehad, die aan alle kanten tekortschiet. Vervolgens worden ze zonder goede supervisie tegenover patiënten gezet."

Er lijkt wat schot in de zaak te zitten: op 1 november werd een motie in de Kamer aangenomen, waarin het kabinet werd gevraagd om volgend jaar eenmalig veertig extra opleidingsplaatsen tot gz-psycholoog beschikbaar te stellen.