Grensoverschrijdend gedrag cultuursector minder vaak toegedekt

• Sharyfah Bhageloe

"Een striemende aanklacht tegen de industrie", was het van actrice Maryam Hassouni. In het BNNVARA-programma Khalid en Sophie stelde ze dinsdagavond grensoverschrijdend gedrag binnen de theater- en filmwereld aan de kaak: ze heeft ervaring met zowel racisme als seksisme.

Zo vertelde ze dat een regisseur haar na een repetitie bij haar billen greep en zijn geslachtsdeel tegen haar aandrukte. Hassouni, destijds 19 jaar, verstijfde. Toen ze aan de bel trok bij haar agent werd ze ontslagen.

De Raad voor Cultuur kwam in juni al met een rapport over de culturele en creatieve sector, kort na het schandaal rond The Voice of Holland. Meerdere (oud-)kandidaten deden begin dit jaar in een uitzending van BOOS hun verhaal over seksueel wangedrag van prominenten als de coaches Marco Borsato en Ali B en bandleider Jeroen Rietbergen.

Na de opkomst van de #MeToo-beweging in 2017 staat grensoverschrijdend gedrag hoog op de agenda, ook in de culturele en creatieve sector. Maar welke stappen zijn er nu gezet? Volgens vertrouwenspersoon Seema Ouweneel worstelen veel culturele instellingen met ongewenst gedrag. Ze is niet alleen vertrouwenspersoon bij verschillende culturele instellingen, zoals het Nederlands Film Festival, maar geeft ook trainingen en advies aan organisaties en instellingen over grensoverschrijdend gedrag.

De afgelopen jaren zag ze een omslag in de sector. "Er is steeds meer awareness, doordat er meer aandacht aan wordt besteed. Het onderwerp is nu bespreekbaar." Ze probeert met haar trainingen de cultuur van een organisatie te veranderen zodat een sociaal veilig klimaat ontstaat. "Zonder cultuurverandering red je het niet."

Ook ziet ze dat er steeds harder wordt ingegrepen. "Dit gedrag wordt niet meer met de mantel der liefde bedekt." Zo zag ze meerdere keren ontslag als gevolg van grensoverschrijdend gedrag.

Intieme scènes

Toneelgroep Internationaal Theater Amsterdam (ITA) heeft een intimiteitscoördinator aangesteld om de medewerkers te ondersteunen. "Deze gaat in gesprek met de regisseur, acteurs en crew en neemt als het zich voordoet de intieme scènes door, waarna afspraken worden gemaakt over de aanpak en werkwijze om in veiligheid en vertrouwen te kunnen werken", zegt woordvoerder Maurits Musch. Op de vraag naar het aantal gevallen van ongewenst gedrag binnen het theatergezelschap wil hij niet reageren.

De Raad voor Cultuur plaatste in zijn rapport het kunstonderwijs onder een vergrootglas. Zo is het westerse referentiekader daar dominant , vindt de raad, en zouden kunstopleidingen meer oog voor verschillende perspectieven en tradities moeten krijgen.

'Afbreken en opbouwen'

Ook is de Raad kritisch over de onderwijsvorm van leerlingen "afbreken en weer opbouwen", die op sommige kunstopleidingen lang gangbaar is geweest. Bij deze benadering werden studenten geregeld in een kwetsbare positie gebracht, met het idee dat ze zich daarna artistiek zouden 'ontwikkelen'. De Raad noemt dat "achterhaald".

Het verhaal van Hassouni maakt nogmaals duidelijk dat verandering noodzakelijk is, zegt woordvoerder Karlijn Verschoor van hogeschool Codarts in Rotterdam. "We willen een nieuwe generatie kunstenaars opleiden met een versterkt bewustzijn rondom dit thema." Codarts biedt opleidingen aan op het gebied van muziek, dans en circus.

Zoals vertrouwenspersoon Ouweneel een omslagpunt in de cultuursector ziet, lijkt er ook op de hogescholen voor de kunst iets veranderd te zijn. In juni reageerden zij gezamenlijk op het adviesrapport van de Raad voor Cultuur. "Afbreken en het weer opbouwen van kunststudenten, zoals dat bij sommige hogescholen voorkwam, is voor allen inmiddels onacceptabel; het mag geen plaats meer hebben in het moderne kunstonderwijs."

Sociale veiligheid

Codarts is in 2012 al begonnen met een programma om het welzijn en de fysieke en mentale gezondheid van studenten te waarborgen. Met een team van professionals, zoals een psycholoog en diëtist, proberen ze studenten zo goed mogelijk te begeleiden.

De Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (AHK) organiseert gespreksmiddagen, waar sociale veiligheid een belangrijk thema is, zegt woordvoerder Fokke Uiterwaal. "Ook is het onderwerp opgenomen in de didactische trainingen voor docenten aan de AHK."

De afgelopen jaren zagen beide scholen een wisselend beeld qua meldingen van grensoverschrijdend gedrag. Zo telde Codarts in 2019 en in 2020 11 meldingen en 20 in 2021. De AHK zag de aantallen wisselen van 4 meldingen in 2019, 14 in 2020 en 10 in 2021.

Op veel filmsets en bij series wordt nu een intimiteitscoördinator ingezet, zodat iedereen zich veilig kan voelen:

De gezamenlijke reactie van de hogescholen op het advies duurde twee dagen, die van staatssecretaris Uslu van Cultuur liet bijna vijf maanden op zich wachten.

Gisteren schreef ze in een Kamerbrief: "De gebeurtenissen in de sector staan niet op zichzelf; ze zijn onderdeel van een probleem dat in alle sectoren, in de gehele samenleving, terug te vinden is. Het onderwerp wordt daarom breed opgepakt door het kabinet."

Theatergezelschap het Nationale Theater Amsterdam en hogeschool ArTEZ in Arnhem zijn ook benaderd voor dit artikel, maar zij hebben niet gereageerd.