Rechter haalt streep door bouwvrijstelling, grote gevolgen voor projecten
De Raad van State heeft een belangrijke pijler van het stikstofbeleid van de overheid onderuitgehaald. Het college heeft geoordeeld dat de stikstof die bij de bouw van projecten vrijkomt niet buiten beschouwing kan worden gelaten. Daarmee gaat er een streep door de zogeheten bouwvrijstelling.
Volgens de Raad van State betekent dat niet dat er een algehele bouwstop geldt. Er moet nu weer vooraf worden bekeken hoeveel stikstof er bij elk bouwproject vrijkomt en wat daarvan de gevolgen zijn. Dat zal tot grote vertragingen gaan leiden. Zulke berekeningen kosten maanden en er is een tekort aan deskundigen die dit soort rapportages kunnen opstellen.
De Raad van State deed uitspraak in een zaak over megaproject Porthos. Daarmee moet CO2 van bedrijven in de Rotterdamse haven worden opgeslagen in lege gasvelden onder de zeebodem. De procedure was aangespannen door de organisatie Mobilisation for the Environment (MOB), die zich inzet voor het behoud van biodiversiteit.
De bestuursrechter gaf een korte toelichting op de uitspraak:
MOB, waarvan Johan Vollenbroek het gezicht is, betoogde dat er bij de aanleg van de infrastructuur voor de ondergrondse opslag ook stikstof vrijkomt, dat neerslaat in de Zuid-Hollandse duinen. Europese natuurbeschermingsregels schrijven volgens MOB voor dat daar bij het verlenen van een vergunning rekening mee moet worden gehouden. De Raad van State gaat daar in de uitspraak van vandaag in mee.
Er mag alleen toestemming voor een project worden gegeven als zeker is dat individuele beschermde natuurgebieden geen schade oplopen, zegt de Raad van State. De vrijstellingen die de overheid verleent, zijn gebaseerd op maatregelen die grotendeels nog moeten worden uitgevoerd. Het staat volgens de rechter helemaal niet vast of die wel het beoogde resultaat zullen hebben. Dat komt ook doordat de overheid er maar beperkt invloed op kan uitoefenen.
Geitenpaadje
Daarmee komt er een eind aan de bouwvrijstelling, die na een eerdere stikstofuitspraak in 2019 van de rechter in het leven werd geroepen. De vrijstelling was een soort juridisch geitenpaadje om de impasse te beëindigen die door die uitspraak van drie jaar geleden was ontstaan. De bouw kwam toen vrijwel stil te liggen, omdat er geen extra stikstof mocht neerkomen in Natura 2000-gebieden, die door Europese regels worden beschermd.
Om de sector weer op gang te brengen, voerde het kabinet in juli 2021 de bouwvrijstelling in. Daarmee was het niet langer nodig om te onderzoeken hoeveel stikstofneerslag werd veroorzaakt door de bouw of sloop van een project. Bij het verlenen van de vergunning speelde dat geen rol meer, omdat die stikstofuitstoot tijdelijk is, zo werd geredeneerd. Alleen de permanente stikstofneerslag na ingebruikname telde mee, zoals verkeer dat over een weg rijdt of de schadelijke uitstoot van koeien in een stal of een nieuwe fabriek.
Vertraging
Van de hoogste bestuursrechter mag dat nu dus niet meer en dat heeft grote gevolgen voor toekomstige bouwprojecten, niet alleen voor wegen, fabrieken of stallen.
De uitspraak van de rechter heeft geen gevolgen voor projecten waarvan de vergunning al definitief is verleend. Vergunningen waartegen nog bezwaar kan worden gemaakt, zitten volgens de Raad van State in de gevarenzone. En nieuwe projecten waarvoor nog een vergunning moet worden afgegeven, moeten door berekeningen laten zien dat de uitstoot binnen de regels is.
De uitspraak kan, paradoxaal genoeg, ook leiden tot vertraging van verduurzamingsprojecten, zoals een windmolenpark, zo waarschuwde minister Jetten voor Klimaat en Energie maanden geleden al. Er ontstaan dan bovendien volgens hem "acuut problemen voor een aantal energieprojecten van nationaal belang".
De rechter ging ook in op de gevolgen voor Porthos. Het project zal vertraging oplopen, maar is niet van de baan, zo werd in de uitspraak benadrukt. Er is al geïnventariseerd wat de stikstofgevolgen zijn van het project, maar dat is te laat in de procedure ingediend. Daarom is dit voor Porthos een tussenstap en zal de bestuursrechter later een definitieve uitspraak doen.
MOB tevreden
MOB zegt in een reactie "zeer tevreden" te zijn. "Nederland is een rechtsstaat en de regering moet zich aan de nationale en internationale regels houden." Volgens advocaat Valentijn Wösten van de organisatie is de uitspraak logisch: "Iedereen kon dit voorspellen. Daarom verwachten we ook niet dat de bouw tot stilstand zal komen. Hierop is door de sector al geanticipeerd."
