Onder dwang of in ruil voor een raam stemmen Oekraïners voor annexatie door Rusland
Een oude vrouw staat in het portiek van haar flat, omstuwd door pro-Russische cameraploegen. De medewerker van het 'mobiele stembureau' houdt een formulier vast, terwijl zij 'ja' aankruist. Ze heeft gestemd in een 'referendum' voor aansluiting van de regio Donetsk bij Rusland. "Ik vond het erg leuk om mee te doen", zegt ze in de propagandavideo.
Dit is het beeld dat Rusland graag wil uitdragen: massaal enthousiasme in de bezette gebieden van Oekraïne voor aansluiting bij Rusland. Maar gesprekken met inwoners laten een ander beeld zien van de georkestreerde stembusgang: mensen worden onder zware druk gezet om mee te werken aan de nepreferenda.
Vooropgesteld: de stembusgang is onwettig, niet eerlijk en onvrij. Meer daarover lees je in dit artikel. En de stemming zelf verloopt ook op een ongeloofwaardige manier, zo blijkt uit verklaringen van ooggetuigen.
Onduidelijk waar te stemmen
In de zelfverklaarde volksrepubliekjes Donetsk en Loegansk, waar Oekraïne sinds 2014 geen controle meer over heeft, bestaat een aanzienlijk pro-Russisch geluid, deels gevoed door jarenlange Russische propaganda. Veel inwoners zijn vervreemd geraakt van 'Kiev' en hebben vooral behoefte aan rust, zegt Artjom, bewoner van de stad Donetsk. "Er is geen weg terug meer, na alles wat er is gebeurd."
In de gebieden die sinds de Russische invasie van dit jaar zijn bezet, is geen sprake van een aanzienlijke pro-Russische beweging. Van Cherson tot Marioepol en van Severodonetsk tot Berdjansk laten bewoners via Telegram weten dat zij in hun omgeving geen voorstanders van aansluiting bij Rusland kennen.
Deze vier regio's worden, als het aan Rusland ligt, geannexeerd:
Het 'referendum' houdt de bewoners daarom niet bezig. "Het verandert de zaak toch niet: we staan nu al onder Russische controle", zegt iemand uit Marioepol. Meerdere inwoners in Marioepol zeggen niet eens te weten waar het 'stemmen' plaatsvindt. "Ik heb geen flauw idee waar ik heen zou moeten áls ik zou willen stemmen", zegt Artem. "We hebben geen enkele informatie gekregen", vertelt Elvira.
Onder dwang
De 'referenda' duren vijf dagen, waarbij alleen op de laatste dag alle 'stembureaus' open zijn. Op de andere dagen komen 'mobiele stembureaus' langs in flatgebouwen en wijkkantoren. Ook worden stemmers thuis opgehaald door militairen, vertelt een man uit Melitopol. "Dan kun je niet weigeren om mee te werken. In dat geval krijg je grote problemen."
Hij maakte naar eigen zeggen vanochtend deze foto in de stad, waarop te zien zou zijn dat ouderen gedwongen worden naar een stemlocatie te lopen:
Ook Serhii uit Cherson zegt dat mensen gedwongen worden mee te werken aan het 'referendum'. "Tegenstemmen is simpelweg niet mogelijk", zegt hij. Op Telegram circuleren verschillende video's van mensen die op straat een stemformulier ondertekenen, zonder mogelijkheid tot stemgeheim en in het bijzijn van agenten of militairen.
Aleksandr Strjoek, de gevluchte burgemeester van de grotendeels verwoeste stad Severodonetsk (regio Loegansk), raadt zijn inwoners aan om zoveel mogelijk binnen te blijven gedurende het 'referendum'. "Dat advies is de enige hulp die ik nu kan bieden", zegt hij via Zoom vanuit Dnipro. "Voor mensen die onder druk een ja-stem uitbrengen kan ik alleen maar begrip hebben."
Twee mensen zeggen dat ze uit voorzorg naar een datsja zijn gereisd, uit vrees voor de 'mobiele stembureaus' in de steden.
Gratis raam voor een stem
Hoewel de communicatie met bezet gebied moeizaam verloopt, staat burgemeester Strjoek in contact met burgers in de stad. Zij vertellen hem dat uitgerekend vandaag humanitaire hulp wordt verstrekt. "Maar mensen moeten daarvoor wel hun paspoortgegevens afstaan, zodat de Russen die kunnen gebruiken om als 'stem' mee te nemen", zegt de burgemeester in ballingschap. "Vorige week gingen militairen al langs bij zwaar beschadigde huizen om gratis de ramen te vervangen, ook weer in ruil voor paspoortgegevens."
Inwoners van Marioepol vermoeden dat op soortgelijke wijze stemmen zijn 'opgehaald'. "Even geleden is er een volkstelling geweest, zodat ze weten wie er nog in de stad zijn. En zo weten ze uit wiens naam een vóór-stem kan worden uitgebracht", zegt een vrouw.
Verder zijn er tekenen dat Russische militairen in de bezette gebieden deelnemen aan de 'referenda'. Meerdere (pro-Russische) Telegramkanalen hebben beelden verspreid van militairen die een stem uitbrengen.
Ook een vrouw uit Cherson vertelt dat militairen gisteren tegen haar zeiden dat ze mee zouden doen met de stemming. De afgelopen maanden zijn, soms tegen betaling, Russische paspoorten uitgedeeld in de regio. Daarom 'mag' iemand met een Russisch paspoort stemmen in het illegale referendum.
De leider van de zelfverklaarde 'volksrepubliek Donetsk', Denis Poesjilin, was uiteraard wel blij om te 'stemmen':
Eén gevoel komt in alle gesprekken met bewoners in bezet gebied naar voren: angst. "Vooral ouderen zijn heel bang", zegt een man uit Melitopol die medische hulp biedt aan ouderen in zijn stad. "Ik probeer ze gerust te stellen, maar ik heb eigenlijk geen woorden om ze te troosten."
Anna uit Cherson weet zichzelf wel te troosten. "Ik heb gehoord dat het Oekraïense leger dichtbij de stad is", appt ze. "Dus ik hoop dat we nog voor het einde van het nepreferendum worden bevrijd."
Verslaggever Sander van Hoorn ontmoette mensen die vandaag vertrokken uit Zaporizja, waar ook een schijnreferendum wordt gehouden. Ze zijn angstig, ziet hij:
